Nisje emigranti

NISJE EMIGRANTI

 U nisa. E vendlindja ime,

duke tundur shaminë e bardhë të mjegullës

më thotë udhë e mbarë.

Po pse u nxi shamia e bardhë e reve mbi kodrat e qytetit?

Cili orakull foli?

Çfarë gjëme paratha?

 HËNA E GUSHTIT

Ah kjo hën’ e gushtit! Ah kjo hënë

që më la pa gjumë. Po më çmënd

kur vrapon mbi valë e ndjekur nga yjet

siç më ike ti, e ndjekur nga ëndrat.

Ah kjo hën’ e gushtit sa më trëmb !

Si vajzat me skafe, kur ikin me ngut

trëmbem se mos hëna bëhet prostitutë.

VAJZA I PUNON NË MILANO

…dhe ai ndërtoi në qytet një shtëpi të re.

                                                  Të bukur.

Vetëm dritaret i ka pakëz të vogëla. Si sy

                                       të ulur nga turpi.

SHTËPIA IME NË BREG TË DETIT

...e vogël, si një pikë lot. Era

sjell kuje skafesh

e dallgët,

përplasin te pragu i saj

trupat pa jetë të shpresave të mbytura.

  

Shtëpia ime, në mes të pjergullave. E fshehur

 si dashuria e parë

 Këtu, trishtimi si një qukapik troket në

 trungjet e ëndërave

 të mia,

 që nuk lulëzuan kurrë.

O, po dua ta shëmb këtë shtëpi mureplasaritur

 se më shkoi jeta me ankthe,

 pa fjetur një natë gjumë.

 

Kur vjen batica…

 

Përsiatje për poezinë “Deti” dhe disa cikle të botuara së fundi të A.Matos 

Nga Timo Mërkuri

http://agimmato.blogspot.com/2013/01/deti.html

http://www.fjalaelire.com/poezi/17333.html

1-Ka ca kohë, që poeti Agim Mato hedh nëpër portalet e internetit, dallgë poetike që të mrekullojnë.Thua se vjen një baticë poetike, e vonuar disa vite, që vetvetiu në shpirt të shkakton gjithashtu, një baticë ndjenjash e kujtimesh. Që të mrekullon, jo aq nga tema “vetëm” Joniane, se sa nga shpirti Jonian, plot drithërimë, që ato mbartin dhe që natyrshëm ja përcjellin  lexuesit. Dhe në rast se lexuesi është  banor i viseve bregdetare, ose së paku e njeh detin dhe magjinë e tij, trasmetimi i ndjenjës dhe mendimit poetik është në shkallën më të lartë. Madje, deri aty, sa që edhe më indiferentin ndaj letërsisë, e bëjnë të ndalet e të meditojë mbi këto poezi. Ashtu siç meditojmë edhe ne mbasditeve apo mbrëmjeve (shpesh herë edhe pas mesnate) në bulevardin e qytetit të Sarandës. Apo më saktë, siç bashkëbisedojmë me detin, në intimitet. Ashtu si besimtarët e gjunjëzuar në kishë, bisedojnë me …Krishtin, apo rrëfehen para tij.

2-Sepse deti ka qënë vërtet “shënjti” para të cilit rrëfeheshim ne. Vetëm ai i dinte të fshehtat e rinisë sonë. Nën muzikën e valëve të tij, ne pëshpërisnim vetmevete deklaratat serioze-komike të  dashurive të para, deklarata që shpesh…vetëm deti i dëgjonte, se nuk patëm guximin t’i deklamonim në gjithë gjërësinë e tyre kur erdhi momenti. Madje, nuk mbajmë mënd  fare se çfarë bëlbëzuam  atë çast turbullire, por deti nuk qeshi me  ne.

Në breg të detit ishin vendtakimet tona dhe valët  na shihnin me admirim dhe me zhaurimën  e tyre, bënin të mos dëgjoheshin larg marrëzitë e premtimeve tona djaloshare, plot ngjyra ylberi. Por ylberë që nuk preknin në tokë gjëkundi. Deti i mori e nuk  na i ktheu më këto ylberë premtimesh (fjalësh), s’di pse, a për të mos na vënë në siklet, a për tu hapur rrugë premtimeve të tjera.

Në breg të detit kemi shfryrë zemërimin tonë në refuzimet apo braktisjet e para, te valët e tij kemi dënesur dëshpërimin tonë prej adoloshenti. Dhe në rast se ndonjëri ka menduar të vrasë veten për ndonjë dashuri të pashpresë, sigurisht që  te valët e detit ka menduar ta  bëjë dhe këtë akt. Por fakti që, absolutisht të gjithë adoloshentët e qytetit  e dinin  shkëlqyeshëm notin, e bënin këtë  mendim të avullonte si ujët  e një pellgu në mes të  verës.

3- Por gjithsesi, ajo që është e rëndësishme është fakti i shënjtërimit të detit, i barazimit të detit  me zotat, me shënjtët. Për këtë Agimi nuk ka faj dhe unë  lutem që lexuesi të mos e marrë si një figurë letrare. Mereni ashtu siç është, një realitet, sepse për ne banorët e brigjeve joniane, Joni është vërtet një bashkëbisedues i duruar dhe dëgjues durimmadh i rrëfimeve tona, duke qënë edhe një fshehës i mëkateve tona..Joni ishte sofra  jonë e jetës   dhe porta e botës..Joni për ne është vërtet i shenjtë, jo aq për faktin e egzistencës së legjendës  antike të qënies  së selisë së Poseidonit në thellësitë e ujrave të tij, midis Sarandës dhe Korfuzit... Jo vetëm për udhëtimet e shën Kozmait nëpër të.

Agimi, duke pohuar këtë fakt, s’bën gjë tjetër veçse pohon një realitet, por të shprehur aq artistikisht.

…Ishe altari ku rrëfehesha. Flisja e flisja mes mërmërimës së/dallgëve/me një zë që të mos kuptohej nga të tjerët…rrëfehet me sinqeritet poeti, tashmë para lexuesit, pasi është rrëfyer para detit, duke i treguar mëkatet e bëra dhe ëndrat mëkatare, me zë të ulët, si në kishë.

…kur ngriheshin tallazet e tua, e ngrija dhe unë zërin, derisa/ bërtisja mbi shkëmbijtë nga frika se mos nuk më dëgjoje… a thua se kemi të bëjmë në rrëfimtore me ndonjë prift plak , që s’dëgjon mirë nga veshët.

4-Ne e duam detin, madje  dhe jemi edhe xhelozë për të.

…Nëpër dimëra kontrolloja tërë gjirin për të mbledhur oktapodët/që flakje enkas, bashkë me leshtërikët dhe  patavrat….

Këto kontrolle të brigjeve më kujtuan fëmininë time. Isha mësuar ta shihja gjithmon të kaltër detin, dhe ashtu të kaltërt e të pastër, deri në tejdukshmëri, e quaja detin timin.

U tmerova një mëngjez dimri, kur pashë se  prurjet e lumit Bistrica e kishin  shndrruar ngjyrën e tij në të kaftë, dhe deti dukej gati si një baltovinë. Unë, asokohe  fëmijë, pa shkuar në klasën e parë, nuk dija gjë për prurjet e turbullta të lumit kur del nga shtrati (kur e trashe zullumin, thotë poeti) ndaj fillova të dënes, se më paskishin vjedhur detin tim të bukur e të pastër dhe ma paskëshin zvëndësuar me një palo det pisanjoz, si jevgjit e lagjes sime.(gjiri u skuq nga balta që tretej…) Ndaj fillova ta qëlloj me gurrë, që të largohej ky det pisanjoz e të kthehej deti im i bukur. E qëlloja me inat dhe me frikë, ashtu siç qëlloja  qenin e komshies, që të largohej nga porta e pallatit, ku do kaloja unë për  të hyrë në shtëpi.

Unë  dënesja…dua detin tim…dhe vëd me gurë. 

Një dallgë u përplas në shkëmb dhe më mbuloi me stërkala…dhe,…more Agim, atje paskëshe qënë ti dhe më ke parë, ndaj shkrove vargjet…Më mbuloje atëherë me shkumë/dhe lëpija kripën tënde/sëbashku me lotët…

Kështu shkova në shtëpi, me flokë, faqe  e rroba plot njelmësi kripe nga lotët dhe stërkalat dhe u struka në prehërin e nënës sime, me rënkimin …më vodhën detin.

Babai tundi kokën, nëna më përkëdhëli flokët ndërsa e qeshura e gjyshes u përplas te dy dhëmbët e parmë të nofullës së saj të poshtëme, si një dallgë që përplaset në shkëmbinj dhe mbriti te unë si stërkala.

Të nesërmen, pashë që deti im i kristaltë kishte ardhur përsëri në brigjet e mia dhe asgjëkundi s’dukej ai palo det i pistë. Me siguri, mendova, babai im ka vajtur, i ka zënë hajdutët nga veshi, u ka dhënë një dy shpulla të mira dhe pasi ua ka marrë detin tim, ma pruri mua përsëri. Unë ju gëzova detit dhe harova ta falnderoja babanë. Tani u kujtova more Agim, te kjo poezi.

5-…Isha mësuar me shijen e tyre, isha mësuar me hidhërimet/të cilat më dukej se kurrë  nuk do të më ndaheshin… thotë poeti dhe një rrudhë mu thellua në ballë.

Jo aqë për kujtimet mbi jetën e poetit, se sa për kujtimet e përgjithëshme që më solli ky varg, duke filluar që nga ëndrat tona kur shihnim dritat e Korfuzit përballë(Oqeanikët me dritat shumëkatëshe kalonin përballë/dhe nuk e ceknin tokën time, pëlhurat e velirave atje larg/I shtynte një erë tjetër/që mushkëritë e mia se kishin provuar), gjer te pamja makabre e zvaritjes përmbi valë të trupave të bashkëmoshatarëve tanë të vrarë në tentativë për aratisje, lidhur pas një motoskafi ushtarak, për të terrorizuar popullin, nga diktatura në ikje.

Por dëshira dhe ëndrra për aratisje kurrë nuk do fashitej, qoftë edhe nëpër fantazitë më të çmëndura, për ishuj lundrues (kujtoni qilimat fluturues), madje, ah sikur të shkëputej gjithë toka ku qe ndërtuar qyteti, me gjithë limanin, me gjithë shkollën dhe domosdo,  bashkë me  shkollën edhe oborrin e saj, mbuluar me pluhur qymyri të zi.

A thua u bë realitet një ëndër si kjo,vallë?

…Një herë kur e trashe zullumin, pashë të vinte drejt meje/një copë e madhe toke me gjithë pemët,si një ishull lundrues.

Për ditë të tëra hypja në këtë ishull si një Robinson Kruzo i vogël…

Në disa komente që ju bënë  këtyre vargjeve në portalet e internetit, ka dhe shprehje dashamirëse, të llojit…më pëlqeu shumë…Sidomos Robinson Kruzoja dhe tretja e dherave…

E pra, mua më mbuloi dhimbja te këto vargje, sepse tej metaforës, pashë gjëra shumë të dhimbëshme, që unë e deti i dimë, që unë i di dhe deti i fsheh në thellësinë e tij.

 Dhe poeti  i rrëfen, sigurisht….

6-Por gjithsesi ishte bukur të jetoje në brigjet e Jonit…Në verë zhytesha në lëndinat e fund-Jonit dhe humbisja në/barin e gjelbër të poseidonas/i gudulisur nga valsi i lehtë i tyre/si valsi i grunjave në fusha…Pranë meje notonin peshq të ngathët e të verbër të thellësive( me siguri ju nuk e dini që  deti ka edhe peshq të verbër), të pamësuar me dritën, të rënë sa herë në rjeta dhe të gjuajtur/ me shqelma nga peshkatarët, sërish në ujë.(epo as për t’u skuqur nuk vlejnë këta peshq të vërbër, ndaj peshkatarët i flakin përsëri në det). Po ne, që kemi kaluar një jetë të verbuar nga një dritë e rremë ideologjie, kush na donte vallë?

…Isha si i verbuar edhe unë nga një pluhur i dëndur drite…pohon poeti dhe nuk sqaron gjë. A mos vërtiteshim si peshq të verbër në “rrjetat” urbane të metropoleve europiane, ato ditë të ikjeve, të fillimviteve ’90? Prandaj ndoshta na flaknin nëpër kampe e stadiume dhe ne s’dinim e s’kuptonim pse? Kjo, ka ndodhur më vonë. Tjetër dritë e verboi poetin, që …si një brerore e padukëshme shpresash/që ngjitej nga thellësia e labirintheve të tua (detit).

…Shaluar mbi një kal deti bridhja në hapësirat e çuditëshme të /ëndrave dhe ndjeja të më filtrohej trishtimi/ dhe të më avitej POEZIA….

Ne u rritëm me detin, ndaj u bëmë të bukur si deti, ndaj jemi shpirtmëdhenj si deti.

Ne nuk kemi frikë, ashtu siç nuk ka frikë deti…

…Frikë nuk pata më se mos më dëgjonin të tjerët… dëshmon poeti rritjen e tij, ashtu siç rritet një dallgë në mes të detit. Madje u rritëm dhe flasim për të na dëgjuar të tjerët, sepse kemi vërtet diçka të veçantë për të thënë.

Kemi për t’ju folur për Artin Jonian

7-Në një kohë që folklori dhe letërsia e shkruar  kanë malin si një pikë referimi, orientimi dhe mbështetjeje, madje deri aty, sa edhe kur nuk përmëndin malin, hieja e tij zgjatet …mbi vargje, bota artistike e Artit Jonian  ka detin si hapësirën mbi të cilën fluturon si pulëbardhë, lundron si anie, noton apo  jeton si bregdetas apo detar.

-Nqse mali, fizikisht të kufizon  hapësirën e shikimit, edhe për shkak të relievit, deti përkundrazi, ta zgjeron këtë hapësirë shikimi, të mpreh bebëzat për të parë më larg, duke të forcuar në këtë mënyrë shikimin. (Rallë ndodh që detarët të vuajnë nga  miopia).

Dhe kjo hapësirë e pamatë,  nuk vonon të bëhet pjesë hapësinore e jetës, e botës shpirtërore të banorit të brigjeve dhe për pasojë, e ndjenjave dhe e shijeve të tij, duke e rritur njeriun jonian dhe botën e tij, duke e bërë më të bukur atë. U rita sa shtatë dete- shkruan poeti Lefter Çipa në një nga poezitë e tij.

-Deti të mba në kontakt me botën e përparuar europiane (oqeanikët me drita shumëkatëshe kalonin përballë), duke u bërë porta e botës për ne. Nga kjo portë kanë hyrë në jetën dhe kulturën tonë arti i fqinjëve dhe i atyre që kishin hyrë te fqinjët. Kontaktet fizike, shkëmbimet ekonomike dhe kulturore kanë shërbyer edhe në pasurimin dhe modernizimin e mjeteve dhe formave të shprehjes artistike. Në Artin Jonian mungojnë   “klithmat e britmat” zemërake e inatçore. Në Artin Jonian flitet vetëm me zemër, me shpirt,  me pëshpërimë, që mos ta dëgjojnë të tjerrët - thotë A.Mato. Ashtu siç flitet për dashurinë dhe në  çaste dashurie.

-Ne, banorët e brigjeve joniane, kemi marrë e kemi dhënë kulturë  me fqinjët, duke afruar botët shpirtërore të kombeve, duke ngritur dhe pasuruar formën e të shprehurit, zgjeruar  mënyrën e të konceptuarit dhe zbukuruar mënyrën e të jetuarit..

Kjo është arsyeja që në Artin Jonian, mungon  çfardolloj ndjenje nacionalizmi të sëmurë, urrejtjeje arkaike,  ndërsa përkundrazi i jep hapësirë e zhvillim modern  patriotizmit, në kuptimin e zhvillimit, përparimit dhe europianizimit të tdheut.

-Përkundër statizmit të malit, që imponon edhe një statizëm në jetë e për pasojë dhe në art, deti është  diçka e gjallë, në lëvizje të  përherëshme, jo vetëm me batica-zbatica, por edhe me rrymat detare dhe dallgët e valët, me botën bimore dhe ihtiologjinë  e tij, gjithnjë në lëvizje e zhvillim.  Kjo reflektohet  sa në  një mënyrë jetese aktive, po aq edhe në një art të gjallë, në zhvillim të përditshëm.

-Bregdeti jonian është edhe një hinterland i legjendave dhe i një qytetërimi antik, që nga zotat e tokës e të detit, zotat e nëntokës e sirenat e  detit, ullinjtë e qiparizat, kallamat e fyejt, shpellat e dokumentuara si vendbanime të njerëzve të  epokave të herëshme, emrat e vendbanimeve me kuptimet domethënëse të tyre etj. etj, të cilat, jo vetëm që janë  pjesë organike e formimit tone kulturor, duke e zgjeruar dhe pasuruar atë, por vijojnë të jenë pjesë e jetës sonë të përditëshme artistike, me ritet e tyre ( të modernizuara,  kristianizuara apo europianizuara) apo  me shprehitë e trasmentuara nëpër breza.

-Mënyra dhe forma e shprehjeve si dhe figuracioni në Artin Jonian është  i ndryshëm nga trevat e tjera të vendit, duke qënë plot ngjyra e reflekse ngjyrash, të botës mbi apo nën ujore, duke qënë gjithmon një formë shprehjeje  e gjallë,  në lëvizje, si dhe vetë deti. Shumë lehtë, kur lexon një poezi joniane të fanepsen në vetëdije dallget e valët, stërkalat e pulëbardhat, notarët apo polumbarët.

-Kjo është arsyeja që nëpër vargjet poetike të Artit Jonian gjen aqë shumë muzikë. Po të lexosh me vemëndje poezitë e Artit Jonian, nëpër zanoret e  fjalëve mund të dallosh lehtësisht notat e një muzike të lehtë, simfonike apo të një ligjërimi.

Ashtu si në një lodër valësh a dallgësh mund të dëgjosh një këngë sirenash.

-Në  Artin Jonian  ka vetëm ngrohtësi. Ngrohtësi në fjalë e vargje, në ndjenja e  në ngjyra, në mendime e në ngjyra. Aty s’ka  “dimër” dhe “ nuk bie dëborë”. Madje dhe zemërimi nuk rrokulliset si “ortek dëbore” por “përplaset si një dallgë” dhe, ajo që ka rëndësi… copëzohet në stërkala.

8-Diku kam lexuar se…për të kuptuar poetin, duhet të njohësh vendlindjen dhe fëmininë e tij. Kjo poezi, është vendlindja dhe fëminia e poetit, është  biografia dhe gjeografia e vendrritjes së tij.E shprehur shkurt, e gdhendur mjeshtërisht në vargje.

Pak a shumë edhe unë në fëmini, kisha lexuar e dëgjuar për bukurinë e  dëborës, kur bie dhe mbulon malet e fushat, pemët e shtëpitë. Por unë këtë bukuri e kisha nga fantasia e leximeve. Më duhej të jetoja disa vjet në malësitë e Kukësit, të kaloja disa dimra, me borë dhe akull, për ta njohur këtë bukuri që të magjeps, por edhe që të vret.

Por ne që jemi rritur në brigjet e Jonit, këtë poezi hymn apo simfoni për detin, e shohim si një …rrëfim fëmije, nxjerrë nga shpirti i tij. Ja lotët e poetit dhe stërkalat, shihe dhe ndjeje dhimbjen e tij, jo vetëm te vetmia robisoniane.Zgjate dorën nëpër vargje dhe do ndjesh peshqit që të shkasin mes gishtave. Ec me fundo nëpër funddeti, përmbi lëndinat e gjelbëra detare, ngrij kokën lart e do dallosh një dritë. Atëherë do ndjesh se …po rritesh. Atëherë do kuptosh se po bëhesh më i bukur, jo thjeshtë fizikisht.

 Kjo ndjenjë rritet te kjo poezi dhe të  vjen si një dallgë e ëmbël, plot stërkala dhe pulëbardha arti përmbi to.

Epo…ky është Arti Jonian.

Jo thjeshtë vargje në portal, por dallgë ndjenjash përmbi vargje.

Vazhdo Agim, me dallgën tjetër.

Se s’vjen batica  vetëm me një dallgë.

Dhimbja

 DHIMBJA

Dhimbja

Dhimbja është banore e qytetit tim,

në lagjen time e ka shtëpinë,

në jetën tonë  hyri pa trokitur.

Oh, ç’bujtëse e përzishme, e zymtë.

Tani bisedat na ngjajnë me përshpirtje

dhe lulet në ballkon kanë aromë thimjani.

Po kur do të ikë prapë në punë të saj

e trëndafili të bjerë era dashuri.

Bulevardi i dhimbjes

Unë nuk mund të shëtis

            në bulevardin “1 Maji” në Sarandë

ku dielli shkëlqen ftohtë

            si një pllakë përkujtimore

dhe neonet ndrijnë mbi qepallat e mbrëmjes

            si lotët në sytë e nënës së Hysen Açakos.

Në këtë Bulevard,

            ku në skaj të pranverës

kortezhit të luleve u prijnë dy pëllumba të gurtë

            që kanë parcelizuar jetën në trembëdhjetë vjet

këtu dhimbja ka një emër fëmije

dhe vdekja ka emrin shtet.

Përkujtimore

Sa të pikëlluara janë përkujtimoret

ndanë rrugëve. Sa të pikëlluara

e të zymta. Si policë në kohë shtetrrethimi

që të ftohin zemrën

e të thonë në çdo çast:

Këtej kaloi vdekja, ndalohet gëzimi!

Pranë tyre njerëzit ecin ngadalë

e të heshtur. Sikur shkelin mbi plagë

të pambyllura. Sikur zgjojnë dhimbjet

te buzëqeshja e murosur

në porcelan, që dëshmon

se lumturisë i janë mbyllur shumë shtigje.

Përkujtimoret ndanë rrugëve,

si qirinj të porsandezur në një varrezë.

Para tyre ditët tona kalojnë si kortezh.

Vajzat kanë mërguar

... e te pragu i shtëpisë sime

një trëndafil i bardhë nusëron.

Mëngjeseve kur nisem për rrugë

më përcjell me dënesa e lot.

E diç më thotë mes psherëtimave.

Por unë s’mund ta këpus

se s’kam kujt t’ia dhuroj.

Shtëpia e refugjatit të humbur

Është një shtëpi aty në Jug,

e vogël. Si shtëpia e kukullës.

Me dritaret mbuluar nga qerpikët e pjergullës

e me manin te pragu,

që iu thanë pëllëmbët e gjetheve në degë

pa e thënë urimin “Mirëseerdhe, bir”.

Është një shtëpi aty në Jug,

e heshtur. Si një plakë e braktisur.

E një vijë uji që kalon te pragu, si vija e fatit

në një pellg, në pëllëmbë të oborrit mbledh gjithë yjet.

por nuk ia zbardh dot ditët vetmisë.

O, kjo shtëpi e vogël në Jug,

                        si një pikë loti nën qepallë,

është nga pak shtëpia e ne të gjithëve.

Çast

Bunacë e lehtë

dhe një shi që rigon.

Është vjeshtë vërtet

                        apo vendlindja ime,

me shaminë e natës ulur mbi ballë, vajton.

Kostandini

Kostandini është nisur të sjellë Doruntinën,

motrën, që s’i erdhi në nëntë morte

se i shoqi e kishte nxjerrë trotuareve prostitutë.

Patjetër do ta sjellë. Ndaj e braktisi varrin

që nëna të mos qajë të gjallë për të vdekurit

e të mos mallkojë të vdekurit për të gjallët

                                                që rrojnë me turp.

Një sugjerim për një letër

NJË SUGJERIM PËR NJË LETËR

Nga Timo Merkuri

(Botuar te Zemra Shqiptare, më 29.06.2011)

I nderuari miku im Daniel Gazuli!

Nga Saranda po ta nis këtë letër, unë, miku yt Timo Mërkuri

 E lexova me vëmëndje letrën që ju ka dërguar At Gjergj Fishta dhe vërtet që u ndjeva pak ngushtë. Jo për gjë tjetër, por për vetë faktin se qeshë unë ai, që i pari ju nisa një letër para pak ditësh, duke ju kërkuar një këshillë. Unë jua kërkova këshillën si miku i vdekshem por i gjallë mikut te vdekshëm por të gjallë. Dhe e bëra këtë bazuar te dijet e tua të shumta e nuk ma mori mëndja se do vinte një ditë që të të kërkonte këshillë a kthjellim që nga parajsa At Gjergj Fishta, duke tu drejtuar si i pavdekëshmi të gjallit.

E si të thënka;-Po e pi kafen me Shën Pjetrin.

Po domosdo që me Shën Pjetrin do e pijë kafen dhe domosdo në parajsë.

Se me shejtanin e pimë ne kafen mëngjes për mëngjes, këtu në ferin tonë dhe marim mësimet e tij, si për ta nxirë më tepër.

Ngushtë je more miku im, vërtet ngushtë dhe nuk e di se si do ti përgjigjesh. Dhe nuk di si të të ndihmoj edhe unë. Se nderin që më bëre nuk ta haroj dhe nderi me nder shlyhet.Ose së paku me një këshillë.Po unë vërtet s’di si të të ndihmoj.

S’di ç’këshillë të të jap a së paku një project përgjigje për Atin e përndritur.

Se At Gjergjin nuk e dërgon dot te lisat e Pilurit, ku fryn era dimër e behar.

Edhe për faktin se ai është mirë e bukur në parajsë, sepse e kreu me nder që në gjallje detyrën e tij, por edhe për faktin se nuk të pyet për hallin e vetë, por të pyet për bëmat tona në këtë vënd e në këtë kohë.

Po të pyet se vërtet a janë tharë lisat dhe po harbojnë shkurret.

Si do ti përgjigjesh e ti thuash se ka ca mote që lisat nuk janë tharë, por janë prerë e në vend të tyre kanë mbirë vetëm fera. E nëpër to lëvrijnë veç gjarpërinj.

Po për Skënderbeun që të pyet, si do ja sqarosh e ti thuash se vetë shqiptarët nuk ja dashkan monumentin në viset shqiptare dhe që llapin sa poshtë e lart se nuk na qënkish shqiptar.

Unë nuk do guxoja që ti them se ka shqiptarë që rinë e qajnë mbi vendvarimin e Sulltan Muratit të parë të vrarë në atë luftën e madhe në Fushën e Mëllënjave, ndërsa Skënderbeut nuk i dinë as varrin. Dhe sokëllijnë nëpër Shqipëri se qënkan nipërit e atij sulltani dhe se Shqipëria duhet të ribëhet Turqi .

Unë nuk jam tip që trëmbem kollaj, por nuk kam guximin ti dëftoj At Gjergj Fishtës as për shkollat e as për gjuhën shqipe, se nuk dua të vras një të pavdekshëm.

Besomë more mik se më vjen shumë keq që stë ndihmoj dot me ndonjë këshillë.

Por që tja thuash troç fare si është e vërteta, këtë, të lutem mos e bën. Mos e bën se do ndizet ndonjë sherr në parajsë dhe sdihet kur e si e lajmë borxhin e këtij sheri.

Pooor, po sikur ti dërgosh At Gjergj Fishtës, në vënd të përgjigjes me letër, një televizor, nga ata që marin vetëm një stacion, si qëmoti, TVSH.

O po do kënaqet Ati, se ska parë televizor në gjallje të tij. Pastaj kur të shohë kronikat e të dëgjojë lajmet e përparimit të vëndit e të lumturisë e begatisë së popullit, për ritjen ekonomike që ka vendi ynë dhe që ja kalon Gjermanisë dhe Amerikës bashkë,për luftën që bëjmë ne ndajë korupsionit që p one e bëjmë etj etj, o po do rijë rehat në parajsë e do lozë domino me shën Pjetrin tërë motin e sdo të pyesë më për hallet e vendit. Tani, është një çikë problem edhe televizori me ca filma e ca emisione me ato fëmërat që mbanëveshur vetëm një spango a një llastikë , se letërdërguesi yt është edhe prift dhe si prift, është pakëz namusqar në këto punë, por nga që sdo e kuptojë shqipen që flasin ato në TVSH, do kujtojë se janë fëmëra sërbe.

Kështu shpëton nga halli more mik.

E po mua, këtu te lisat e Pilurit, ku më dërgove zotrote, vetëm këto më erdhën ndër mënd, ndajë ti thashë. Po ti bën si bën e jepi një përgjigje atij Shqiptari të Madh, që dhe atje në parajsë qn ende për Shqipërinë.

Zoti të ndihmoftë o mik, se unë deri këtu e pata hapin.

Poeti që vjen duke...ikur

POETI QË VJEN DUKE...IKUR

Përsiatje rreth vëllimit poetik “Poema e ikjes” e Aqif Hysës Nga Timo Mërkuri.

1-…edhe poeti iku. Si  qindra mijra të tjerë. Ndoshta edhe më keq se ata që ikën me anie apo ata që kapërcyen  klonet me gjëmba. Sepse poeti iku me skaf, duke shtuar kështu rrezikshmërinë e ikjes. Ne që jetojmë në brigjet e detit, e dimë mire, se  ikja e një skafi nga bregu, është gati si një ikje nga jeta. Një dallgë e madhe, një zbulim i papritur, një pazar i prishur a një plumb i pabesë lëshuar nga ortakët, rivalët apo ziliqarët e skafistëve, i ndryshon drejtimin ikjes, duke e bërë atë të pambritëshme e të pakthyeshme.

Prandaj është e errët si lot murgu, kjo rënie muzgu. Prandaj dhe në këtë korrik, dimri shëtit kaqë pranë. Sepse po nisen, drejt mbritjes apo mosmbritjes…njëzetetetë vetë plus dy fëmijë, njëzetëetetë vetë plus dy fëmijë, plus dy skafistë.

U drodha  te vargu …Dy skafistët/ gjithnjë japin urdhëra për të mos lëvizur…sepse unë e di, që pas atij urdhëri, nuk qëndron kujdesi për njeriun, por e kundërta, flakja e tij në det, me apo pa një plumb në kokë, për të lehtësuar aratisjen e skafit, nga rezja e shikimit të radarëve apo prozhektorëve të anieve patrulluese të vendit fqinj.

U nisën, në një det  të hapur si një libër i madh…me shumë fletë të pashkruara ende,

ku do të shkruhen  kapitujt e rinj me . ..një lot i ngrirë mes qerpikëve/si një presje/në vargjet epike.

Ndoshta  kapitujt do fillojnë me hënën dhuruar nga i biri…mere hënën, ma kthe kur të kesh mbritur…Unë nuk e di, a e mori   hënën me vete,  apo i ndriçonte si hënë e plotë buzëqeshja e të birit, në atë fotografinë e strukur në portofolin bosh, që mbante te xhepi i pasëm i pantallonave.

Por gjithsesi, iku nën një dritë të bardhë, për të mbritur te ato brigje ku .s’ka pulëbardha. As re ska. As gjurmë…  Aty, ku… me asnjë metër… malli s’mund të matet.

 Iku me dhimbje koke e shpirti, në vënd të një gazmendi shpresëdhënës …Më dhëmb koka, them e shtrëngohem pas litarit….Kam pirë shumë cigare sonte dhe e kam bërë rrëmujë gjithëçka/…/dy pako aspirina kam pirë. Dhe kafe. Dhe kam ikur…

Iku në kërkim të pranverës, por mbriti në dimrin e vetmisë…Pranvera që vjen s’besoj të ma shkrijë dot gjakun/Prej ç’dreq akullnaje dhjetravjeçare qënkam përbërë kështu? /…/ Përvjetori i djalit dhe i vajzës më gjeti pa buzëqeshjen e tyre/…Dhe dashuria ime, buzëhidhëruar nga nikotina më gjeti./S’më puthi…

2-Poeti iku, jo se aratisej nga frika e ndëshkimit për krimet e bërra, sepse në këtë botë, vetëm poetët nuk bëjnë krime…Asnjë zog nuk kam vrarë në ullishtat e fëmijërisë…

Ai iku për njëmijë  arsye shumë të thjeshta, njëra nga të cilat ishte se askush nuk e “ndihmoi” (apo lejoi të ngrinte) të gjente… shtëpinë e tij… banesën numër tremilionë në ç’përallë bën hie…(Apo s’është gjëkundi,përveçse në ëndrra)?

Iku… për të përjetuar një …pritje të  gjatë, plot ankth e dhimbje. Pritje për një rikthim, si rinisje të jetës, thua nga e para, në atdheun e braktisur fizikisht, por kurrë shpirtërisht. A nuk janë këto poezi urat e hedhura mbi  det, që lidhin poetin me atdheun. Dhe a mund të ndërtojë ndokush ura më të bukura e më të forta vallë?

Përmbi këto ura që kalojnë ëndrat dhe shpresat nga poeti tek atdheu  dhe  me pak, fatkeqësisht, nga atdheu tek poeti.

Rinte poeti në brigjet e huaja, te këmbët e urës së ngritur prej tij, në pritje që ti vinte (qoftë dhe për një vizitë në ditëlindje) atdheu apo dashuria e tij.  …Kaq kohë pa u parë si  të ishim vrarë/Kaq vjet të paprekur thua kishim vdekur/ As fjalën dëgjuar (mos ishim shurdhuar)?/As vështrimkëmbyer, mall-heshtje pathyer./ Pritja… është pritje që dhëmb. S’di pse më tingëllon si një vajtim kjo poezi, apo poeti vërtet vajtonte  kur e …nxori nga shpirti? Se që është një rënkim shpirti, dallohet në shtatë male.

3-Por nuk iku vetëm poeti, për të mbritur në një… humbje. Ishte koha e një ikjeje të madhe…Ti ke ikur.Dritarja ka mbetur kyçur/Jetime kanë mbetur lodrat/Ikur kanë fëmijët/…/Fjalët ikur kanë/Kanë zënë ndryshk mendimet,myshk vështrimet/

 Dhe s’di pse rilexoj si një refren vargun…shumë po ikin e pak po mbeten, ka thënë / plaku i vjetër që kreshnikët imitonte me mustaqe….Sepse me ikjen e tyre, ikën nga vendi edhe këngët e legjendat, ëndrat dhe dashuritë. Qoftë dhe për faktin se s’ka më të rinj që të këndojnë, të ëndërojnë, të dashurojnë. Dhe pleqtë s’kanë kujt t’ja tregojnë legjendat e vjetra, sepse nipërit e mbesat lindin e riten larg.

Nuk ka faj poeti  pse iku, sepse ishte koha e një ikjeje të madhe. Një hemoragji njerëzore e një  vendi, që “rridhte”  nga një plage epokale. Një hemoragji  që shuan  kombe. Që lë kombe e vende pa kujtesë, mbuluar nga hiri i harimit, në qoftë se  ata nuk  kujdesen ta dëshmojnë egzistencën e tyre, qoftë edhe  nëpërmjet gdhëndjes së historisë në mermerin e fjalës. Ndaj poeti nxiton të thotë fjalën e tij… Druhem mos vdes krejt papritur/pa ta thënë fjalën e fundit…

4-   Iku poeti, i veshur me të kaltëra/jo për inat të detit. Iku si një valë deti në zbaticë, për tu rikthyer përsëri me baticën., sepse ai, nuk mund të rijë larg detit..  …Të kam thënë,deti çmëndet/po s’shkuam në breg mbrëmjeve… /Të them, s’duron dot njeriu/pa det e pa diell, pa kaltërsi…

a-Sepse ai është bir i detit dhe nuk jeton dot larg brigjeve të tij (më kanë thënë miqtë e mi, se në disa brigje fqinje ka emigruar). Madje ai flet me brigjet e me valët  natyrshëm …i paske thënë bregur:më zgjo pas mesante/ ndërsa valës: te bregu më zgjo…

b-Jo vetëm kaqë, por edhe ritmika e vargjeve të kujton ardhjen e valëve në breg, njera pas tjetrës, gati  të paregullta, disa më të gjëra e disa më të shkurtëra, ndonëse me një kadencë muzikore. Madje edhe kur nuk është fjala për detin …Vetë e çova drejt vdekjes.Hap pas hapi/…Shkonim përtej fjalës.Si përtej lodrës/I telefononim erës.Erës së vjeshtës së fundit/Na përgjigjeshin gjethet.Gjethet e rëna udhës….

c-A doni të dëgjoni edhe  ritmikën e valëve të detit në pragvjeshte. Le ta dëgjojmë këtë te poezia ..një shteg tjetër kërko… Dëgjoni pak miqtë e mi…një shteg tjetër kërko në udhën për te dashuria.Një shteg/që se di as ti, as unë.As ata që janë dashuruar para nesh/nuk e dinë. Është pak një e puthur.Dhe një përkëdhelje.Dhe një/ledhatim . Dhe një/buzëqeshje/pak është.Ti ik më tej.Kërko….

Unë mund të sillja shëmbuj të tjerë, por ja lë lexuesit ta shijojë detin dhe zhaurimën e valëve  vetë, gjatë leximit të librit. Edhe po nuk e kuptoi, gjithsesi lexuesi do ta ndjejë. Ashtu siç e ndjejmë magjinë e detit, pa e zbërthyer dot missterin e tij.

ç-Dhe tek ato vargje, te ajo zhaurrimë valësh, ka dhe një muzikë magjike që lum kush e dëgjon. Ja, ta dëgjojmë bashkë te  kjo poezi, që mund të quhej dhe …poezia e kontrasteve…Të kam kaqë pranë.Po prapë të kërkoj/Të prek në çdo cast.Prapë s’je e tëra/Ylli ka ndritur.Mesmosha ka zbritur/Jemi te vetja/autostradë ëndrash të gjëra…

A nuk ndjeni muzikën e një serenade korçare që të fton të bashkohesh me poetin…Le ta shoqërojmë, pra, me kitarë…Hem të them eja.Dhe të them ik/Të ikësh trishtohem.Të vish kam frikë/Eja e ikë.Iki e vij/gjer ëndrat të shkri(iiii)j.

Tani që e zbuluam pentagramin në vargjet e poetit, le të këndojmë  me kitarë dhe një këngë tjetër, psh  …erë e shpërngulur….Tani që gjethet po bien/Dhe joshja është e zbehtë/Kërkojmë të mbjellim erën/Në kopshtet e të tjerëve/.. Tani që deti fryhet/E fillon të bjerë shi prej syve/të kuqen rubin vërejmë.Në buzët e hapura për puthje…

Pak poetë e kanë këtë muzikë në vargjet e tyre. Unë do të thoshja se këtë muzikë ja jep…deti.

5-Poeti iku…dhe u kthye. Në se iku mes heshtjes urdhër-kërcënuese të skafistëve, ai u kthye si një dallgë e madhe, që nuk e pengojnë dot as shkëmbijtë nënujorë. Madje ata e kreshpërojnë, e bëjnë më të bukur në  ardhjen drejt nesh, nën atë bardhësi stërkalash dhe me metaforat si pulëbardha që fluturojnë përmbi të. Dhe vjen drejt nesh si një dallgë deti, jo për të lozur  me ne në ranishte, por  për të na mbuluar të tërin me kaltërsinë e njelmët të vargje-valëve të tij. Dhe kur të vjen dallga e të mbulon, veç të notosh nëpër të të mbetet. Tjetër gjë s’bën dot. S’mund ta lesh në mes leximin e këtij libri, jo .Veç mund të pyesësh kofidencialisht, në se është  autobiografia e poetit ky libër. Ska rëndësi përgjigja, rëndësi ka fakti që pyetja nuk është e gabuar. Sepse këto poezi, janë nga pak biografia e të gjithë shqiptarëve. Prandaj na duket sikur i kemi lexuar (jetuar) diku këto vargje. Prandaj shpesh metaforat ndrijnë mes  vargjeve si lotë të strukur në qepalla.

Kështu u rikthye Aqif Hysa, me  një poezi, ndërtuar (krijuar nga shpirti e hedhur në letër) me një  strukturë mjeshtërore moderne dhe me një fizionomi individuale. Në qoftë se do flisnim për portretin e tij poetik, ai është poeti shqiptar i brigjeve të kaltëra  me shikimin drejt perëndimit. Madje, po të isha piktor, kështu do ta pikturoja, duke ecur  ranishtes, në thellësi të detit, thua se do shkojë me këmbë nëpër det  deri në brigjet matanë.

Dikush tha që erdhi një poet i çuditshëm.(Ç’do të thotë poet i çuditshëm)?

Në detin e pamatë të poezisë u ngrit një dallgë e madhe dhe erdhi në brigjet tona.

Dikush tha që  erdhi von.(Ç’domethënë von, për një poet dhe për një përmbledhje poetike)?

Unë po ju them, u rikthye në Atdhe poeti Aqif Hysa. Ejani ta presim e t’i urojmë mirëseardhjen.

6-Personalisht nuk njihem me Aqif Hysën, por pas leximit të librit të tij “poema e ikjes”, nuk di pse m’u fiksua, (ndoshta për këtë fiksim fajin e ka miku ynë A.M. për një ngjarje të treguar nga ai), pra nuk di pse m’u fiksua, se kur të takohemi, do takohemi vetëm në ndonjë plazh.

Ai do jetë duke dalur nga deti (ndoshta një riardhje), si një dallgë që ngrihet, me ujët që do ti rjedh teposhtë nëpër trup, të ngjashëm me  vargjet e poemës së ikjes. Të kaltër, të njelmët në shije, nga kripa apo nga dhimbja. Dhe metaforat e poezive do ti fluturojnë  mbi krye si pulëbardhat mbi dallgë, plot lodrime  e klithje. Vërtet që  do afrohen edhe disa spurdhjakë a trumcakë, që të përzihen me pulëbardhat, si disa poezi andej nga fundi i librit, (sa për mos  ta  marrë  sysh këtë peisazh ),  por unë e mba me vete gjithmon llastikën e fëminisë.

Por ajo që ka rëndësi, është se unë do ta njoh menjëherë.

Jo nga fotografia në kopertinë, por nga kaltërsia oqeanike e shpirtit të tij, që do përplaset te shpirti im.

Siç përplaset dallga e Adriatikut me dallgën e Jonit, në kufirin e  pashënjuar,  mes dy deteve.

Dhe do fluturojnë shumë pulëbardha mbi kryet tona, me siguri.

4 poezi

 EMRI I NJERIUT

                                                A.Qurkut

Është një emër në varrezat e qytetit tim

ku kalojmë kokëulur.Jo vetëm nga dhimbja.

Këtu heshtin burrat.Hesht era. Veç deti përbri

lëkundet si një vajtore në vajin e mortit

e me zhaurrimën e  dallgëve

                                           si një rënkim që del nga shpirti

përmënd emrin e njeriut,

që harroi vetveten për të mbrojtur jetimët

atë vit, që njerëzit haruan të jenë njerëz.

Në atë trup të vogël, Aristidh

ku e kishe gjithë atë zemër?!

…KE DALUR  I QESHUR NË FOTOGRAFI

Sh.Mërtirit

…dhe hëna,

përkëdhel fytyrën tënde brenda porcelanit

gjer pas mesnate. Dhe s’do që të shkojë.

Thua se pranë teje do ta bëjë shtëpinë

a, ndoshta, do të marë diçka nga buzëqeshja jote

e t’ia shtojë dritës së saj. Ta bëjë më të ngrohtë.

Më njerëzore ta bëjë ,

                                     e ta shpërndajë përmbi botë

sepse ne kemi vërtet nevojë për buzëqeshje.Po ti,

pse ke dalur kaqë i qeshur në fotografi,

në këtë fotografinë tënde të fundit

që na le si kujtim?

Eh, ç’djem të bukur si yje

                                            janë vrarë në qytetin tim.

YLLI QË RA                   

                                                             Y.Qurkut

Ky yll i bukur

                       që ndrinte mbi ëndrat  e sa vajzave

Ky yll i vogël që ra

                                e dogji zemrat e motrave

O, po ky yll i vogël, ky yll i bukur

                                                 ç’po ndrin mes lotëve.

PRAGMBRËMJE NË VARREZAT E QYTETIT TIM

Shkoi dhe kjo ditë me lot’ e ligjërime

e me rënkime deti

-Pse ndodhi kështu?

Tani erdhi mbrëmja.Flini more djem

se rinë zgjuar e treten

nënat për ju.

Vesa mbi këngë

Kopertina e librit "Vesa mbi këngë"

VESA MBI KËNGË

        Një moment meditimi,nga kujtesa ime,si nga një kaçube  fluturoi  një melodi si një zog i trembur.Ndërsa po vrisja mëndjen  për tekstin  e këngës,befas mu kujtua se këtë këngë e kam kënduar në fëmijëri.Në shtëpinë tonë ku shumë gjëra mungonin,vetëm kënga  s’ka munguar ndonjëherë.Nëna na mblidhte të gjithë ne fëmijëve dhe të zënë dorë për dore  në formë rethi,duke vallzuar këndonim këngë  të ndryshme.Në formë rethi jo se vinim rotull tavolinës. E ku kishim tavolinë ne në shtëpinë tonë ku dhe sofra qe luksi më i madh,se sa  për karike as që  bëhej fjalë.Bile unë,vetëm kur shkova  në shkollë e mësova ç’do të thotë  fjala ‘’karike’’ e cila  sipas fjalorit tim përkufizohej ,‘’karikja është ajo gjëja prej dërrase ku ulet zusha kur shikon regjistrin  për të më çuar mua në dërasë të zezë ,pikërisht në ditët që nuk kam mësuar’’.Eh sa shumë që i urreja kariket.Me siguri ato ma kishin fajin sidomos ditët e hëna,pas lojës së të dielës dhe ditët e shtuna para së dielës së pushimit.                        

           Por nejse,ne e kishim fjalën te forma rethore e valles së kënduar që kërcenim e këndonim  në shtëpinë tonë.Dhoma e vogël dhe numëri i madh i fëmijëve,të cilët veç të tjerave,  të gjithë donin të dilnin në krye të valles, sa më pranë nënës,e pra kjo dhomë dhe ky   numër i madh fëmijësh plot teka s’mund të jipte zgjidhje tjetër veç rethit ku secili kujtonte se ishte i pari  në valle e në këngë.Buka e pakët në sofër sikur shtohej para e pas këngëve e valleve.Unë nuk e di në se këtë metodë  të shtimit të bukës e ka shpikur e para nëna ime,por di se na shijonte  së tepërmi përsheshi me dhallë  i cili nuk e ndryshonte ngjyrën as nga uji i tepërt që i hidhnim.A e kini dëgjuar këngën : O moj dhallë,dhall’ e bardh’/Un’ hedh uj’ , ti     prap e bardhë.Kjo qe lutja jonë e drekës,vetëm se i mungonte ai ‘’amin-i’’ në fund.

         Por e kishim fjalën të këngët.Atëherë e kam kënduar këngën ‘’Në mes të Labovës –o,labovite’’ndonëse edhe tani s’kam shkuar ndonjëherë në Labovë.Por ama e dija se te cila fjalë hidhej këmba para e te cila fjalë  hidhej këmba prapa,ku çohej zëri e kur tundej shamia.Atëherë i  kam kënduar edhe këngët ‘’Moj leshverdha trëndelinë’’,’’Moj unaza gurjeshile’’,’’Bëje dru në përcëllimë’’,’’Hodha një lule në verë’’,’’Kur dalin plakat në lëmë’’ etj etj

        Nuk e di,por mendoj se po të vazhdoja shumë vite kështu unë mund të isha bërë ndonjë këngëtar apo valltar i njohur.Por fati e deshi ndryshe jetën tonë.Një ditë dhjetori,kur qemë ende fëmijë,në shtëpinë tonë nuk u dëgjua më zëri i nënës por gjëmuan vajet për të.Që atëherë s’bëhet më fjalë për këngë e valle në shtëpinë tonë.Dhe kur kemi bërë dasma,ende  ndjehej  mungesa e madhe dhe e pa zvëndësueshme e zërit të  saj. Por ama ato këngë dhe valle që kam kënduar e vallzuar  në fëmijëri,ende si kam haruar dhe s’besoj se do ti haroj ndonjëherë.Çdo këngë  e valle që lidhet me nënën,  për mua është tejet e shtrënjtë.Prandaj më tronditi tani kënga  që më fluturoi si një zog i trëmbur nga kujtesa ‘’ Më zu vesa në lëndinë’’.Po pra,ky është teksti i kësaj melodie. Bile më kujtohet si tani që një herë kur këndonim këtë këngë, pas nënës,vinte vëllai më i vogël,pastaj motra më e madhe se vëllai por më e vogël se unë dhe pastaj vija unë e më tej të tjerët.Gjithnjë në formë rethi.

            Tani më kujtohet teksti i plotë i saj;

Më zu’ vesa në lëndinë

Më lagu fustanin-o

Tek po mblidhja trëndelinë

T’ja çoja bandillit-o

Korba qyqja ç’u vonova

Ç’do ti them un’ nënës-o

Ishalla ta gjej në gjumë

Ta genjej te nesmen-o

Bandilli më tha një fjalë

Shpejt do kemi dasëm-o

T’a gënjej të nesmen-o

Ja të prëmte ja të shtunë

Të dielën’ me domosdo.

           E mbaj  mënd si tani që e hidhja hapin pak ‘’kapardisur’’ dhe kokën e mbaja lart si një kapedan,ndonëse pantallonat i kisha me tre a  katër arna dhe në gjunjë dhe nga mbrapa.Ama kjo këngë më bënte të më fluturonte fantazia tej e përtejë dhe sa herë që shihja lule,vrisja mëndjen se cila vajzë do shkonte ti këpuste,t’i bënte tufë të bukur e të mi sillte mua,domethënë ‘’bandillit’’.Tani dilte problemi se vajzat e qytetit ku banonim, nuk para e njihnin  mirë trëndelinën dhe mund të më sillnin ndonjë trëndafil a karafil,por ‘’tolerant’’ siç isha do t’ua bëja kabull edhe ndonjë zambak a  lule bore.Mor po edhe lule mëllage të qe prapë s’kisha pretendime unë.Vetëm të mi sillnin.

            Që atëherë i shikoja ndryshe lulet.Ja këtë trëndafil do e këputë Sofika e do ma sjellë në agim në cep të murit rethues të shkollës,këtë tulipan do e këputë Bajamia e cila do ma sjellë te cepi i rrugës, se është pak e turpëshme ajo,etj etj. Çdo lule e kishte një vajzë që do e këpuste për mua.Problemi qe kur do ma sillte. Mund të ndodhte që të qenë një tufë vajzash ato që do vraponin të më sillnin lulet.Lulet do ti pranoja domosdo,por dilte problem se si do ja bëja për dasmën të shtunën a të dielën . Se qenë shumë ore.Pastaj edhe  radhë s’u mbaja dot.Problem më vete kjo punë që unë se zgjidhja dot hë për hë.Pastaj si do ja bëja unë,dhëndër me pantallona të shkurtëra as qe parë e as qe dëgjuar ndonjëherë nga anët tona.Tjetër gjë se qenë edhe të arnuara para e prapa.Po nejse,tjetër pune kjo.Problemi qe se si tja bëja tufës së vajzave që do vraponte drejt meje me lule në duar.Të pyesja babain,aha,s’ma mbante,të pyesja gjyshen,ajo qe gjithnjë e zënë me konizmat dhe ikonat.Nejse,të vinin lulet një herë pa  do mendonim më pas për të tjerat.

           Dhe çuditërisht, një ditë,kur pothuaj i kisha humbur fare shpresat, pashë që po  vinte drejt meje në rrugën e asfaltuar një vajzë e klasave më të larta me një trëndafil në dorë.Ecte dhe qeshte me vete.Lumturia i rezëllinte në çdo qelizë të trupit.Për hir të së vërtetës duhet të pranoj se kjo vajzë s’bënte pjesë në ‘’listën ‘’ time të famëshme të luleprurëseve,por nejse.Hajt të mos ja prishim.Gjynah e shkreta. Dhe me këtë mendim  në kokë dhe me pamjen e një njeriu që e bën ‘’kabull’’ diçka të paplanifikuar dhe jo fortë të pëlqyeshme, dhe pse jo e jo, dhe pakëz të besdisëshme i dola përpara dhe me një vetëbesim i thashë pak a shumë;-Hë,erdhe  ë,Nejse dhe trëndafili që më prure i mirë është.

        Ajo hapi sytë(vërtet i kishte të bukur , por pakëz të mëdhenj për shijen time të atëherëshme),më pa nga koka në këmbë,(e çdo mbulonin pantallonat e shkurtëra te gjunjët e vrarë në lojën e futbollit te fusha e qymyrit) dhe siç duket e mori vesh nënkuptimin tim dhe duke qeshur me të madhe më tha;-Shko more dhe  vish pantallona të gjata njëherë,pastaj lëpij ndonjë akullore andej nga  klasa  e pestë dhe boll e ke.Do dhe Muçua kafe!     

          Këtë punën e Muços që kërkonte kafe dhe atë të akulloreve që duhej të lëpija në klasën time, vetëm kur shkova në gjimnaz i mora vesh.

            Po kjo ngjarje më bëri ti ureja lulet.

            Dhe kaqë shumë m’u fiksua kjo puna e luleve ,sa që sa herë kaloja para lulishteve të qytetit tim,më dukej se lulet më përqeshnin.Disa herë me inat edhe i kam shkelur me këmbë.Por sa para bën.Ato,vajzat pra, me fustanin e lagur nga vesa e mëngjesit s’erdhen që s’erdhen te unë,gjersa një ditë,mote më von, këputa vetë një lule të bukur dhe ja dhurova dikujt.

             Po pa dale pak të kuptohemi njëherë.Kjo këngë nuk është’’ këngë e fitoreve të socializmit dhe të Partisë’’.Kjo është një këngë shekullore.Një vajzë mbledh një tufë lule në një lëndinë dhe këto lule do ja çojë bandillit që ajo do.Nuk është djali ai që mbledh lule dhe ja çon vajzës ( si te filmi me Zorron që aqë shumë e pëlqeja).Këtu çdo gjë është krejt ndryshe.Është vajza ajo që mbledh lule trëndelinë  dhe që deklaron publikisht se do ja çojë djalit dhe do bëhet gati për martesë ‘’ja të prëmte ja të shtunë,të dielën me domosdo’’.

             Kjo vajzë nuk është e epokës  ‘’së njeriut të ri’’.Po kjo nuk zbret nga auditorët e universiteteve europiane ku ka mësuar art e shkencë e civilizim.Kjo është thjeshtë një vajzë fshati,ndoshta një bareshë e vogël,që teksa i laget fustani i gjatë gjer në thëmra nga vesa e mëngjesit ,ajo mbledh lulet e i bën tufë për bandillin e saj.Ajo ska ndrojtje ta deklamojë faktin që i mbledh lulet t’ja çojë bandillit bile këtë fakt ajo e këndon edhe  në mes të fshatit kur këndon e kërcen me shoqet  ditën e Pashkës së Madhe  a ndonjë ditë tjetër feste.Dhe kjo këngë është vërtet shumë e bukur.Kur më ndezi fantazinë mua fëmijë me pantallona të shkurtëra,mendo se si i ka përvëluar djemtë  e ritur që e kanë dëgjuar këngën.

             Unë nuk mund t’i vë  datë  lindjeje kësaj kënge,por që është shumë e herëshmë për këtë s’kam asnjë dyshim.Teknika e të kënduarit në valle vajzash dëshmon për vjetërsinë e saj.Ndoshta  është krijuar shumë më shpejt  se Tatjana e ndrojtur t’i shkruante Eugjen Onjeginit:

                                                Po mar guximin që t’ju shkruaj

                                                Ç’do deshët më veç shpirtit tim

                                                E di që ësht’ e drejta juaj

                                                Që të më zbrapsni me përçmim

                                                Por ju që shihni si po vuaj

                                                Me pak mëshirë ,sado pak

                                                Nuk do më zbrapsni zemërak etj etj

          Mjafton të lexosh këtë roman në vargje që të  njohësh  madhështinë e Pushkinit.Por për Tatianën unë qysh në leximin e parë  e kam frenuar entusiazmin.

          Se si na duket kjo Tatjanë e famëshme e kënduar,e vallzuar e filmuar nëpër skenat e famëshme Europiane  para vajzës së vogël shqiptare, që me krenari i shpall botës dashurinë e saj dhe nuk tutet të mbledhe lule për bandillin e tja çoje atij aty ku është,  në stan a në arrë. Sa e trëmbur që është kjo Tatjanë,sa e ndrojtur që është.Thua se kemi të bëjmë me një skllave të përulur që se di ku është liria e saj,që e lyp  si lëmoshë dashurinë.

            Po kjo ditka dhe shkrim e këndim more.Po të kishte lexuar gjëkundi këtë këngë të vajzave shqiptare më ndryshe do kishte vepruar, me siguri.Do kishte vajtur ta mbërthente atë Onjeginin  nga leshrat e kokës a të mustaqeve dhe do i thoshte pak a shumë;-Ti i bëke naze zemrës sime,  more pizeveng.Po pse ç’e di veten ti.Mos ke zënë qiellin me dorë.Ke pesë para e ç’ë pastaj.Po Tatjanë ke ti .Jo.E pra ja ku jam unë Tatjana.O eja o të erdha.Dhe mos u fsheh e mos më mundo shumë se i ziu ti pastaj.Kështu do sillej Tatjana me domosdo,po të kishte ardhur e të rinte për verim nja një muaj  psh në fshatin tim , në Pilur të Himarës.Pa, a do ikte , a do e lënin të ikte djemtë e Pilurit,s’jam dhe shumë i sigurtë.Po që do bëhej kapedane vajzë,për këtë ju siguroj unë.Po nejse,të vazhdojmë ku e lamë muhabetin.

              Por ndërsa Tatjana qante heshturazi në qoshe të shtëpisë duke shkruar e rishkruar  letra dashurie( artistikisht të famëshme) vajzat e Pilurit (dhe të gjithë Shqipërisë) i shpallnin botës në korr dashurinë e tyre

                                        Bëj të flë gjumi s’më zë

                                        Cula bie ëmbëlë

                                        ………………………

                                         Në mëngjes pa gdhirë mirë

                                         Do takonem me barinë

             Sa për letra dashurie  s’ja thonë shumë vajzat e fshatit tim.E ç’u duhen ato kur ja thonë me këngë;           Peshk me hala un do bëhem

                                         Lumin do kaloj

                                         Dhe me ty do vij

                                         Dhe me ty do shkoj.

            Se letrat të prishin punë nganjëherë.Ja, ti gjeti babai apo nëna,hajde jepu sqarime pastaj.Ndërsa për këngë, mirë se ta dëgjojnë.Bile edhe të përgëzojnë nganjëherë kur këndon bukur.Tjetër muhabet se vajza këndon për tjetrin.Sa ta marin vesh prindërit,është bërë paja gati.

            Duke dëgjuar këtë këngën të  vajzës së vogël  fustanlagur në lëndinë vetvetiu mendon:Sa shumë civilizim ka patur në jetën shqiptare në epokën  para turke,sepse kjo këngë me siguri e kësaj epoke është.E pra kaqë shumë civilizim  dhe emacipim as tani nuk e kemi aritur. Për këtë jam dëshmitar vetë; mua nuk më sollën akoma lule xhanëm,ndonëse prita e prita te bordurat e lulishtes.

          Do thuash ti;hë mo se mos ja çoi vërtet lulet vajza bandillit.Kjo thjeshtë duhet marë si një ëndër vajzash.

          E pranojmë edhe këtë variant.Pra vajzat ëndërojnë t’u çojnë lule djemve.Pak a shumë siç ëndërojnë edhe djemtë t’u çojnë lule vajzavë.Por këto ëndëra s’janë shumë larg realitetit.Dikë ka parë kjo vajzë dhe ëndëron që tani ta bëjë edhe vetë këtë hap  të guximshëm.Por le ta marrim edhe si një ëndër të guximëshme.

          .Ëndra të guximëshme shikojnë vetëm njerzit e guximshëm.Hajdutët shohin ëndra me të ikur me vrap,trimat ëndërojnë trimëri.Vajzat ëndërojnë barazi në dashuri (në një kohë që Tatjana lutej e përgjërohej për pakëz vëmëndje nga Onjegini).Dhe këtë barazi e ka vetëm një botë e civilizuar dhe e  emacipuar shpirtërisht në radhë të pare.

       Por  në realitet,vërtet vajzat  u çojnë lule djemve( dhe kur ata janë ushtarë ua palosin edhe  nëpër letra dashurie).

        Rastet i kemi të shumta e s’na del koha ti rendisim si dëshmi.      

        Por ju, shënojeni edhe  këtë këngë të kënduar nëpër shekuj si  një dëshmi e këtij konstatimi.

                                   I ziu Shaqo Bolenë . . .

       

         Gjithmon kam qënë i bindur se këngët e  suksesëshme  janë produkt i dhimbjeve të mëdha  shpirtërore. Këngët entusiazte, këngët e frymëzuara apo të porositura  për të lartësuar figura apo epoka, parti apo shoqata, fitore apo realizime planesh  pesëvjeçare,  gjithmon kanë qënë jetëshkurtëra dhe gjithmon  të ngatëroheshin në mendje në daç teksti a në daç melodia

           Një tronditje, një rëmujë dhe ato iknin nga kujtesa, në një kohë që këngë të ‘’urdhëruara për tu ndaluar’’, apo të komanduara për të ‘’vdekur’’ jetojnë edhe sot e kësaj dite dhe s’ka burrë të t’i shkulë nga kujtesa popullore.

         Se kush më tha njëherë një histori të Shaqo Bolenës dhe po jua them edhe juve që të kuptoni se si kërrehen këngët e  mira e të mbara.

          Ky Shaqua, nga Bolena duhej të kishte qënë, përderisa mori për mbiemër emrin e fshatit. Këtë mbiemër mbase e kanë marë shumë veta, por hakçe hakçe vetën këtij i shkon për shtat. Po nejse,të mos  i biem monopatit, po të ecim xhadesë shtruar e shtruar.

            Shaqua i la në vathë ato pak cangadhe që kish doli malit kundra një mbretërie të tërë, asaj të ‘’taljanit’’ dhe më pas kundër ‘’jermanit’’ dhe u vuri drunë. Do thuash ti që dhe ai mori tri plumba  në trup. Dakort xhanëm, por po të llogaritësh se sa shokë ju vranë, hesapi s’del dhe aqë keq për Shaqon. Mendo vetë, vetëm nga Bolena mbenë në luftë mbi pesëdhjetë djem e vajza

              Por ja që një hesap s’e kishte bërë mirë Shaqua kur vendosi të zbriste në ‘’qitet’’.Se që të themi të drejtën ‘’qitetin’’ s’e  ruanin dot ‘’qitetarët’’.Ja, bën hesap vetë, erdhi ‘’taljani’’ i parë,’’qitetarët’’ se mbrojtën dot. Më t’u lëshua çobanëria me Selam Musanë e Salarisë me guna mbi tela  dhe e çliroi.Ua lane prapë ‘’qitetarëve’’ ‘’qitetin’’, po ata se mbajtën  që se mbajtën dot kur erdhi prapë ‘’taljani’’ i ‘’ditë’’.U ngre prapë fshatarësia me dyfek në dorë mal më ma e breg më breg dhe e mundi ‘’taljanin e ditë’’.Tek u nisëm të iknin në fshat, ja behu ‘’jermani’. Bam e bum  Shaqo ziu e ‘’shaqëria’’.U prenë e u grinë se qe dhe i sertë ‘’ki dreq jermani’’, po prapë, bënë si bënë   dhe e shpëtuan ‘’qitetin’’.Tek do iknin prapë tek cangadhet i ranë mëndjes; -Po sikur të vijë prapë ‘’taljani ‘ tretë apo jermani i ditë’’ , prapë do zbresim na. Allë na pret koha mahere. Po na ja tek jemi këtu,.le të rimë. Po ‘’ertinë’’ prapë ’’jermanët e taljanët’’ këtu na kanë.

              Kështu vendosi Shaqua të qëndrojë në ‘’qitet’’.

              Por siç thamë, hesapin s’e kish bërë mirë. Se ‘’qiteti’’ ka halle ore. S’ka aty t’u bërtasësh dhënve a dhive të varen ‘’përposh’.’’Qiteti’’ do laps e penë e jo llafe grash në përua kur shpëlajnë lëveret e fëmijëve. Po Shaqo ziu vetëm  kërrabën e dyfekun dinte në këtë botë. Ku të mësontë mavria laps e penë.

              Ndajë vate dhe i qau  hallin ‘’kumandarit’’ të tij ‘’kështu e kështu e si do ma bëç ,  se u’ vetëm për difek jam e dua të ri në qitet, se mos vijnë dhe na e marinë prapë e s’pret puna mahere sa të zbres na fshati u’ e të tjerët, se këta qitetarët  vetëm për sullaco e varavingo pazarit janë, që na Sheshi i Flamurit e njëra më Skelë, më tutje s’dinë fare’’.    

              ‘’Kumanari’’ qesh e bot e qafë më qafë me Shaqon dhe i tha ;-Ti Shaqo mer difekun e do rishë roje te Komiteti dhe shiko mirë ore se mos na hin bërna ndonjë armik e na bën gjëmën . Partia ka besim te ti Shaqo ndajë të na nderoç.