Timo Merkuri: March 2013

Te lisat në ShënKoll

Këngë, vaje e bejte pilurjote

Këtë libër ia dedikoj kujtimit të dhimbshëm të nënës sime, Persefoni, vdekja e parakohshme e së cilës e privoi fëmijërinë time nga shumë gëzime e përkujdesje, por që, gjithësesi, m’i bëri më të shtrenjta kujtimet e pakta dhe më të bukur vizionin e saj.

AUTORI

Një letër në vend të parathënies

Zotit Andrea Çipa, në Pilur, Himarë

I nderuari zoti Andrea !

Letra juaj dhe vlerësimi që ju i bënit librit tim “Gjerdan i këputur”, si dhe pritja plot dashamirësi që iu bë këtij libri në Pilur, më ngrohën e më nxitën që të shpejtoj punën për vëllimin e dytë. Tani, që e mbarova dhe këtë vëllim, shoh se kam ende shumë për të bërë. Lu-mi i pashtershëm i këngës popullore nuk hidhet dot nëpër gota uji. Tek ky lumë mund të mbushësh disa gota, të freskohesh duke pirë e përsëri të ndjesh etje. Këngët e Pilurit kanë një vezullim margaritari për këdo që i dëgjon njëherë dhe i ndrijnë në vetëdijen e tij vazhdi-misht. Këngët e Pilurit mund t’i krahasosh shumë mirë me ato pinat që gjenden në fund të detit, të mbuluara plot myshqe deti e të kripëzuara, por që kur i hap gjen brenda tyre margaritarë të çmueshëm, të cilat e vlejnë çdo sakrificë.

Por dhe margaritarët, sado të çmuar të jenë, duhet t’i ketë dikush që ua di vlerën, sepse ndonjë që s’i di se ç’janë, mund t’i hedhë poshtë, pa ditur se ç’pasuri flak në rrugë. Për fat të mirë, disa këngë të Pilurit kanë rënë në duar të mira dhe janë vlerësuar prej tyre. Përshembull, Prof. Dh. Pilika te kënga “Shkab’ e madhe”, “Zun’ e u cingrinë”, “Kush ka qenë trim një herë”, ka analizuar me mjeshtëri vijueshmërinë e origjinës sonë nga pellazgët, te ilirët e gjer më sot etj. Internacionalizmin e popullit e shprehin dhe këngët për Korfuzin etj. Ka tek këto këngë një pasuri fjalësh, si në krijimin e fjalëve të reja, përshembull “tapisi”, ashtu dhe në ringjalljen e fjalëve të vjetra, si: “më të kaptë” etj. Por analizën e këtyre problemeve mund ta bëjnë vetëm specialistët, në një kohë që shpesh këto këngë i zotërojnë dhe i humbin njerëz të zakonshëm. Llambro Çipa ka shkruar gjithë jetën, por sa pak kemi sot.prej tij. Vjershat e Fane Kokës dhe të Mërkur Mërkurit kanë emigruar bashkë me djemtë në Greqi dhe kush e di se në ç’sunduk flenë dhe kush e di se ku do t’i hedhin nuset e djemve ose të nipërve kur të pastrojnë sunduqet e raftet, pa e kuptuar se ç’dëm të madh po bëjnë.

Do Zoti dhe unë gaboj.

Pilurjotët gjithë jetën kanë ngritur këngë, i kanë kënduar e i kanë shkruar ato. Telo Stefani, që përtej varrit ka ndihmuar me shkrimet e tij të mrekullueshme. I qoftë e lehtë balta atje ku ka rënë. Në sirtaret e tim eti gjeta ca perla poetike dhe i botova. Mbase më qorton më pas, por gjer atëherë do kem gjetur një justifikim. Pra, dua të them që këngët, bejtet e përrallat shpesh gjenden atje ku s’ta pret mendja. Por ato duhet të dalin në dritë. Thonë se thesari i Ali Pashës është fshehur diku. E ç’vlerë ka, kur s’e përdor askush? Pa mendo se ç’mund të bënte, po ta zotëronte ndonjë njeri i zoti.

Unë bëra diçka të vogël: botimin e këtyre dy librave. Dhe të tjerëve që kam ndërmend të shkruaj me këtë temë. Për këtë punë më kanë qëndruar afër e më kanë mbështetur Pilo Kolagji e Thanas Çakalli. Këngët e bejtet m’i kanë dhënë Sose Çipa e K. Mërkuri, Labo Çakalli e P.Lapa, Milo Qurku, Zano Çakallli, Minello Qurku, trashëgimtarët e Telo Stefanit etj., të cilët i përmend në çdo faqe libri, sipas këngës përkatëse dhe për të cilët dua të shpreh dhe njëherë falenderimet e mia.

Madhësia e këtij libri u kufizua nga mjetet e pakta financiare të miat.

Këto doja të të shkruaja, xha Andrea. Dhe meqënëse këto vlejnë dhe për lexuesin e librit dhe për 7000 familjet pilurjote, të shpërndara kudo në botë, këtë letër po ta dërgoj të botuar, në vend të parathënies tek ky libër. Unë shpresoj se mesazhi vlen për të gjithë. Duke të falenderuar edhe njëherë për letrën tënde, të uroj shëndet e pleqëri të bardhë e të mirë u pjekshim.

Timo Mërkuri Sarandë, më 27 qershor 2005

Demave të Shqipërisë[1]

Demave të Shqipërisë

S’u shpëton lop’ e Turqisë

Ali Pasha, lopë plakë

Po ta mbajti, eja prapë.

Allajbeu kur dërgoi

Bregudetit ç’i kërkoi

Që nga Shkall’ e Qeparoit

Himar’ e Vunoi ç’thotë?

Doktor Rexhua me shokë.

Doktor Rexhua kur foli

Xhelep e dhekat s’pranoi.

Asnjë armët s’i lëshoi

Pano Kolekë Vunoi

Doktor Rexhua nga Himara

Në Stamboll na gjen përpara

Te Sulltani do të vemi

Të na shoh’ se cilët jemi.

Llambro Çipa

E dha Sose Çipa

Shkab’ e madhe

Shkab’ e madhe kasaba

Me dy krahë të mëdha

Shkab e madhe me dy kokë

Mbret’ i zogjve në ktë tokë

Shkabë e madhe në male

Nuk u dhe e nuk u fale.

Populli

Marrë nga Dh.Pilika “Pellazgët, origjina e jonë e mohuar” fq. 79

Zun’ u cingrinë

Ci më ci zun’ u cingrinë

Junani me Bullgarinë

Sebep për Maqedoninë

Se ka qënë vëndi inë

Se ka qënë mëmëdheja

E Skënderit si rrufeja

Që prapë nuk e pjell dheja

Olimbiadha nga Janina

Që ka pjellë ata trima

Të fortë si vetëtima.[2]

Populli

Marrë nga libri I Dh.Pilikës “Pellazgët….”

Fq. 50

Qeshi moti

Doli dielli, qeshi moti

Ç’u martua Kastrioti

Kastrioti ç’u martua

Mori një sojlleshë grua

Sojllesh’ e sua astriti

Der’ e parë Arianiti

Ç’e mori gruan sojllesh

Që llamburiti në Lesh’

Në Lesh’ e në gjithë anë

Të gjithë të dhan’ uranë.

Llambro Çipa

Marrë nga F.Veizi “Bregu I detit në këngë”,

fq. 28.

Trimi trimin kishte lerë

O Kastrioti me nderë

Nga Donika jon’ e mjerë

Që qe bijë nga këjo derë

Të kemi nipçe përherë

Të kemi nipçe të lartë

Ndaj të presim të na vish

Të na vish e të na prish

T’i vëm’ dërmën osmanllis.

Llambro Çipa ia ka dhënë F.Veizit dhe është përfshirë te libri “Bregu I detit në këngë” fq. 42

[3]

Ç’ke ti, Puje, që rri sterrë

Ç’ke ti, Puje, që rri sterrë,

Rënkon e psherëtin thellë?

T’u derdhë hasmët në derë

Eunuku me të tjerë.

Ç’tu qepn’ e t’u bënë ferrë,

Po na prapë këtë herë

Ç’i vram’, i prem’ e i thermë,

Sepse s’ua kemi ngenë

Do t’ua bëjm’ si tjatër herë.

Ll. Çipa

E dha K. Mërkuri

[4]E dha

O Bregdet, që s’u dhe kurrë

O Bregdet, që s’u dhe kurrë,

Qëndrove mbi shkëmb e gurë

Krreve kapetanë shumë

…………………………

Ndë Pilur Zerbin Çakallë[5]

……………………………

Që luftuan për vatanë

Dhe s’pyetën për osmanë

As për qish e grekomanë.

Marrë te F.Veizi “Bregu i……” fq. 400

[6]

Bregu i Detit ballëgurë

Bregu i Detit ballëgurë[7]

Çish duron e rri pa ujë?

Se të zestë djeltë tanë

Iknë e muarr dynjanë

Ndë Krajli napulitanë

Ndë Gali e përtej vanë.

Populli

E dha L. Çakalli

Sulejman Unuk jeziti

Bir Osmëni Stambolliti

Sa mirë t’u bë tertipi

Llogara përtej të priti

Pëllëmb’ surratit të ngjiti.

Llambro Çipa

E dha Sose Çipa

[8]Gjoleka Jorgos i shkroi

Gjoleka Jorgos i shkroi:

“Unë odat do t’i shtroj”

Edhe Jorgua^* e besoi

Gjithë asqerët dërgoi

Në Lëkurës i shkarkoi

Myslimi^* seç ia shkurtoi

Hajde, Gjoleka i shkretë,

Ju të dy e s’ka të tretë.

Llambro Çipa

E dha Sose Çipa

O karav me derte shumë

Ku të zu ajo furtunë

Apo e bëri maksus

Të na nxjerrë në Othonuz

O ndë nisi, në Korfuz.

O kanal Korfu me shkumë

Ule pak atë furtunë,

Se na prishi punë shumë.

Ule pakëz terezinë

Të dërmojmë osmanllinë

Kërkon të na djeg’ shtëpinë

Po jemi gati nashtinë

Me kapetan Stratogjinë.

Llambro Çipa

Marrë te F.Veizi “Bregu i detit në këngë”

Dëgjona, Papë, dhe na

Dëgjona, Papë, dhe na,

Se jemi vend e kala

O Papë i madh me forë

Plot me qisha dhe shënjtorë

I rrethuar me taborrë

Me të shenjtënë kurorë

Po deshe, na jep një dorë

T‘i vëmë turkut sinorë

Gjithë bashkë të luftojmë

Për të shenjtinë Kristonë.

Dëgjona, Papë, dëgjona,

Ndihmona, Papë, ndihmona,

Se kemi vetë ikona.

Llambro Çipa

E dha K. Mërkuri

[9]

Himara shkëmb i sheretit

Ç’u nise kundruall detit

Ç’u hodhe kundra dovletit

Dole ditën e Shën Mitrit

Përkundra Sulltan Jezitit

Desh të zij Korfuz Kalanë

T’i mbaj shtruar këto anë

E na do gjenim belanë

Biri, o trimatë tanë,

Bëni uxhum mbi sulltanë

Të lironi kasabanë

Me kordh e me jataganë

E t’i çporri nga k’to anë

Rrëmbeni pallat e shkreta

E t’i bëni feta-feta.

O Korfu, kala veneti,

Të lefterosi Bregdeti,

Të shpëtoi nga laneti.

Pilur, Himarë, Kudhës.

[10]

Ç’thotë Padishahu, ç’thotë?

Ç’thotë Padishahu, ç’thotë

Për Himar’ e himarjotë?

Djem të shkathët e të zotë,

Bëj t’i vras e s’i vras dotë

Me flori nuk i blej dot

As tani e as motmot.

Këngë e njohur që këndohet

ne Pilur, Himarë e gjetkë.

Pogonic’, Çikë e shkëmb gabri

Vijnë turqit mizëri

Lëshojmë mbi ta gjemi

Dhe i bëjmë shkrumb e hi.

Populli

[11]

Veziri kartë dërgoi

Bregudetit të m’i thoi

Me mua a s’do bashkoi?

-Ç’të të themi, Ali Pasha,

Na të kemi për vëlla.

Vezir Pasha pika-pika

Gjarpëri në ato grika,

Që s’të qasej dot e liga.

Llambro Çipa

E dha Sose Çipa

[12]

Delvina një kasaba

Kathe vit dërgon kura

Venë Jemen e nuk vinë

Ulërimat ne Delvinë

Telatë po ven e vinë

Kërkojnë Jaho Çininë

Gjarpërin me fërshëllimë.

K.Çakalli

Llambro Çipa

Marrë te F.Veizi «Bregu………” fq. 284

Ç’u thye një degë qarri

O Stamboll, të rëntë zjarri.

Zjarri të rënt’ an’e mbanë

Ti që mbajte burrat tanë

Ca redif e ca nizamë

Ca Stamboll e Jemen vanë.

Populli

E dha K.Mërkuri

Papa Llambro, burr’ i gjallë

Papa Llamro, bur’ i gjallë,

Hem për pen’ e hem për pallë

I zgjedhur nëpër mëhallë

Në Pilur e Qafëshkallë

Namusqar e me lezete

Në Himar’ e vilajete.

E dha K.Mërkuri

Ç’më ra në kokë sëpata

Se më erdhë dy mandata

Korba dita, korba nata.

Ç’u qaj korba në shtëpi

O dy të zemrës së mi

Burri xhan e djali gji

Ç’më bëre, Reshit i zi,

Më prure katastrofi

Më prure zinë në prak

Pa s’do lë pa marrë hak

Këtë që kamte në bark

Do ta rrit trim e të prap’

Të të mbërthejë në çark.

Populli

[13]

Vaso Kolagji bajrak

Idriz Dhima në Zhulat

I kish Hysniu ortak

Kur lëftojnë posht e lart

Në Sarëndë e Karadak.

Milo Kolagji

Mylazimi me ollakë

Tok me të gjithë hordhitë

Kërkojn’ xhelep e nizamë

Po s’e dheksi pleqëria

Ç’i rrethosnë me të parë

E i lidh’ si bagëtia

Ç’i nisnë për hyqimet,

Po doli para graria

Me fufa në kokë u mbenë

Ikënë si bagëtia.

Ll.Çipa

E dha K.Mërkuri

[14]

Folë, Polo Gjika, folë

Të erdhi puna në dorë

Aferim e bëre forë

Kur the që jemi në Vlorë

Jemi deshtë me këmborë

…………………………….

Ike, o Spiro, menjëherë

Do fëlliqesh si të tjerë.

Ll.Çipa

E dha K.Mërkuri

Bregu Detit gurë-gurë

Bregu i detit gurë-gurë

Qaj, o breg e qaj, o lumë *

Nxorre kapedanë shumë.

………………………….

Piluri Milo Mërkurë

……………………..

Nuk u dhe, nuk humbe kurrë,

Se Himara ka djem shumë.

S.Dedi

Marrë te libri i A. Kabucit: “Kudhësi ……..”,

fq. 24

[15]

Kush ka qënë trim njëherë

Aleksandri i Madh me vlerë

Pirua me shokë të tjerë.

Po nga gjithë më i zoti

Skënderbeu, Kastrioti.

O Mbret i dashur, ku je,

Ku je o Skënderbe?

Qish duron e rri më dhe?

Se që ditën që na le

Vendi yn’ u bë raje

Të lutemi dit’ e nat’

N’atë jetë ku ke vatë

Dërgona shpres’ e uratë

Që të mos rrojmë si gratë

Të ngrihemi të lëftojmë

Armiqtë këtej t’i xbojmë

Të lir’ e me nder të rrojmë

Mëmëdheun të shpëtojmë.

Populli

Marrë nga Dh. Pilika “Pellazgët ……”, fq 37

Qeveri, s’e bëre mirë

Do të them një këng’ të mirë

O shokë, jalla-jalla

Gushto-vjeshta më të rirë

Të hënënë më saba

Doli Himara të vilë

Qeveria nuk i la

Qeveri, s’e bëre mirë

Që zure dyfek me gra

Ç’u pataksn’ e ç’u çudinë

Kush u ndodh e kush i pa

Jorgj’ Bollani foli mirë

Vetë shpirton ua dha

Të dy Bollanajt i lidhë

Kaftuanë Llogara

Seç këndojn’ e hajn’ e pijnë

Fan Nolit bëjnë rixha

Vlora e bëri tertipnë

Qazim Koculi me ca

Thoshnë Himarën t’a digjnë,

Është gjarpër e u ha.

Këngë e ngritur nga Taso Nini, Kudhës

[16]

Moj Vanov’ e lulia

Fusha në majë të malit

Moj Vanov’ e lulia*

Moj qëndër e partizanit

Ç’i bëre pritë gjermanit

Në shteg te keq të Koranit.

Te lisat në Shënëkollë

Djelt e Pilure ç’u mblodhë

Të gjithë në luft’ u hodhë,

Shkuan e vanë në Bosnjë

Vanë në Bosnj’ e s’u kthenë

Dy-tre djem atje na mbenë

Populli

E dha Minello Qurku

[17]

Atje kemi lënë bijtë

Në luftën e Gjermanisë

Për një Shqipëri të re,

Atje kemi lënë bijtë

Djemtë tanë, dy a tre

Nastas Balë e Çaçe Çipë,

Jorgo Kolagji, lule

Qaj, Maj e Zogut me Çipthin

Ti Vanov’ e moj Gone

Qaje, o baba i shkretë,

Nën’ e motër kallogre.

Populli

E dha Minello Qurku

Ra një pushk’ në Kakavi

Milo Mërkuri deli, kapedan nga Piluri*

Thon’ një gjeneral u shtri

Mori plumba dy a tri

Për Jorgon qëllove ti

Që kish mbet në Itali

Mërkurajt kështu e kanë

Marrin hakë mbi gjeneralë

Për deli e për çobanë.

Populli

E dha Llamro Nesturi

[18]

Flutur-o, që vjen vërdallë

Mëndjen mua ma ke marrë

Më kujton baban’ e vrarë

Këtu e shtat vjet më parë.

Pranë sofrës duke ngrënë

Më kujtonet ajo gjëmë

Në krevat duke lexuar

Mbete duke më vështruar

Pse je kaq e shqetësuar

Vështrimin të zgurdulluar

Me furi po vërdallosesh

Duke më parë nuk ngopesh.

Ç’të të them, ç’të të tregoj

Nga t’ia nis, ku të mbaroj

Dy llafe në vesh mi mba

-S’të harroj kurr’, o baba

Jam siç e do dhe vetë

Mir’ me pun’ e me shëndet

Prandaj ti të flesh i qet’

Ne do të kujtojm’ përjet’.

Alqi Qurku

Novara, Itali. 2 Dhjetor 2004

Nesturajt kështu e kanë

Në Kalbaq e në Brezarë

Korba nën’e qiqja djalë *

Pilosë seç ju vra djali

Kur lëshon cjeptë dhenarë

Dyfek e sharku mënjanë

Vinë dhëntë tre vardharë

Të qan Llambria në shkallë

Edhe Pilos kur i thanë

Lidhi duart e zu vajnë

O Çaçe në të kam djalë

Shiti dhënt’ edhe blej armë

Mos e le hakun pa marë

Nesturajt kështu e kanë

Flak për flak e marrin gjaknë.

[19]

O i ziu Pilur, ç’thua?

Gjithë kohnë u merua

Jeton si ka në katua.

...................................

Mërkur Mërkuri

E dha Z Kongjini

Paulina vajton nipin

Unë e zeza, o djalë

Luli im, të keqen-o

Pse më rri ashtu i shtruar

Unë e zeza, o biro

Me jorgan të kuq mbuluar

I bukur i mëmës-o

Dyqint burra të helmuar

Bir,o bir, të keqen-o

Me cigare nëpër duar

Un’e zeza, o bir-o

Treqint gra leshralëshuar

Bir, o bir, të keqen-o

Të mbajnë shokët mbi duar

Djal, o djal, i bukur-o

Të vrar’ e të pikëlluar

Djali im, të keqen-o

Unë thash se u nderova

Me tij shumë u krenova

Korba që dot s’të gëzova

Un’ e zeza, o bir-o.

Paulinë Qurku vajton nipin, vrarë aksidentalisht në shkurt 1993 në Sarandë.

Qaj, o Piluri në majë

Qaj, o Piluri në majë,

Natë e ditë me rrëke,

Për ca djem, për ca çobanë

Humbënë në mosh’ të re

Nasho Çip’ e Ksofor Balë

Dhe Stefan Qurku, të tre

Atje sipër në një gravë

Në të Nane më të kaptë

Seç shtiu ajo rrufe

Dhe një që mbeti i gjallë

Doli e vuri kuje

-Eni lart, se jemi vrarë

Çoban me gjithë kope.

Mërkur Mërkuri

E dha Z. Kongjini

O gryk’ e Nanet me vulë

Lëpjetëza për karshi

Vanova një fush’e gjërë

Goneja të mbajë zi

Nëntori më njëmbëdhjetë

Dit’e hënë na u di

Të diel’ora më dhjetë

Zun’e bien pika shi

Koha seç u egërsua

Filloi dhe vetëtin

Nje çoban doli dhe foli

-Eni lart o shoqëri

E pyetnë dhe i thanë

Çpësuat a derëzi

Të dy çobanët u vranë

Dhe një pjesë bagëti

Djal’i Dhimësë,Ksofori

I vetëmë një qiri

Nesho Çipa lule djalë

Në moshën tridhjet e dy.

Petri Pilo Boçi

E dha Fane Boçi

Kol’ Mërkuri, fanolisti

……………………………….

Kol’ Mërkuri, fanolisti

Atdhetari me ide.

………………………………..

Mërkur Mërkuri

[20]

Kapedan Milo Mërkuri

…………………………………

Kapedan Milo Mërkuri

O trimi që dridhej guri.

………………………..

Populli

Më tre prill, ora tre

U hap lajmi si rrufe

Në repart, në Palavli

Thon’ u vra një djal’ i ri

Tori i hallës ishe ti

E vure pushkën në gji

E shkrepe pa një pa dy *

Korba kë të qaj më parë

Tori nip e Polua djalë. **

Thine Çipa

[21]

Mbeç tu mir’, o Bregu i Detit

Thëllëza vetëmë mbeti

Po ç’faj i pata, i shkreti

Se mua më mori shteti

Dhe në birucë më treti.

P.Lapa

[22]

Vete dhe zë Kallaratnë

Van’ parat e qishës, vanë

Konom, * ç’i bëre paratë?

Të thirrë në Gjirokastrë

Dhespoti të tha dy fjalë:

-O Konom, bjere paranë,

Se të heq kamillonanë.

-Shpejt e shpejt e vë një çallmë

Dhe vete zë Kallaranë,

Se nevoj’ për hoxhë kanë.

Populli

[23]

O prokurori me sua

O Prokurori me sua

Shumë më dënove mua

Pesë vjet e gjashtë muaj

Po ke zemrën si surratin

Dreqi që më mori mua.

Milo Prifti

Këngën e dha P. Lapa

[24]

O Kozma, të rëntë pika

O Kozma të rëntë pika

Përtipe katërqint siska

Mbete si qen në gorica.

Kozma Mërkuri

E dha nipi i autorit, Kozma Mërkuri

[25]

[26]Kur martohet çobani

Moj kopeja në gjokute

Shumë shpejt seç i këpute

Se çobani lot me nuse.

Fane Koka

E dha L Çakalli

Margariti i dërgon letër Mërkurit

O dajo, përse s’na dole,

Sikur s’kemi as kasolle

As një fije makarone.

Mërkuri i përgjigjet Margaritit

Djemt’ e Mërkure Metoq

Ç’u mpleksnë me senicjot’

Margariti bërtet fort

- O djema, se s’ramë bosh,

Se janë si të suljot’.

Këngën e dha Sose Çipa

O Vasil Lapë arapi

Kur del në dyqan te rrapi

Me shtatë vergje sahati

U pataks i gjithë fshati.

Mërkur Mërkuri

E dha Q. Çakalli

O hallë Mara, a natë

Pa ngrehu rehat-rehat

Merre rrugën më të lart

Të rrini tok me babanë,

Se që të dy kini plagë

Ti për vajzë, ai për djalë.

…………………………

Sose Çipa

Llambro Çipa marton vajzën

Po ç’pate, bij-o, pa ishe

Thëllëza e maleve

Dhe erdh’ e u katandise

Bretkoc’ e moçaleve.

………………………..

I foli krushku krushkësë

Nëpërmjet të mushkësë

Të porosit djalënë

Mos më qërton vajzënë.

………………………………

I dha Sose Çipa

Vrarë për hallet e mia

O Foto Muço Delia

Të është mbushur shtëpia

Të qan Mara dhe Sofia

Po Kostë Naçi delia

Vrarë për hallet e mia.

Llambro Çipa

E dha e bija, Sose Çipa

Moj Katina, hane-hane

E zeza halle më halle

Ndiz e fik ato cigare

……………………..

Ti më jeshe motr’ e parë

Kapetane pa të sharë

Për hallet që na kan’ rarë

Ah, sikur të jeshe djalë,

Të zvëndësoje babanë,

Ne s’do kishimë të sharë.

Sose Çipa ngre këngë për motrën

Pandelejmon, nuri vetë

S’dole në Pilur përpjetë

Se dojë të të pëjesë

Për Papa Kostën e shkretë

Pun’ e tija ku ka mbetë,

Pun’ e tija ku ka vatë

Një shejtan në fshat ka dalë

Thotë që do bëjë tharm,

Qosh më qosh do vërë zjarr.

Kostë Çipa

E dha Sose Çipa

Motra qan vëllanë

Njëzet vjet kulm’ i rinisë

Trëndafil i bukurisë

Sy jeshil, flokët të artë

Trup’ i skalitur me daltë

Qysh na ike buzëgaz

Dhimbja s’ka as pesh’, as mas’

Rritur qiparis i lartë

Rënjëtë thellë si rrap

Syri kaltër, ç’u bën sytë

Qerpiku u kalb në kripë

Të kërkon mëma përditë

Ah, njëztekatrë korrik

S’të lan’ trëndafil me ves’

Ëndërat t’i pren’ në mes,

Po do jesh përjet’ mes nesh

Të duam, vëlla, të duam.

Aneta Mërkuri

[27]

Për Milo Lapën

Dhe në kohën kur qe vakti

Zure gurinë te rrapi

Lule Milo Dhimitraqi

Çoban i malit Kalbaqit

Ujku i malit Zhulatit

Karshi Kuç e Kallaratit

Burr’ i pushkës e i llafit.

E dha Pano Lapa

Kallogre për ata çobanë

Kallogre për ata çobanë,

Që ikën e s’kanë ardhë

Tënd’ e shtrungë radhë-radhë.

Pëjeta të kuja janë,

-Të Foto Priftit-më thanë.

Ç’panë, a paçin belanë?

Populli

E dha P. Lapa

[28]

Në mal të Sase, në grikë

Hane-hane, Foto Prifti *

Seç tar rethosnë komitë **

Sasaj, borshiot’ e të gjithë

Se pate dyfekun pranë

Kur u nise, nuk të lanë

Batarenë pas ta dhanë

Po me fëmijëtë, ç’panë?.***

Populli

E dha Z.Çakalli

Llambro, seç t’u nxi qosheja

O Llambro, t’u nxi qosheja

Korba, seç të qa Thineja

Jetimja me prindër gjallë.

……………………………

E dha Sose Çipa

[29]

Shqipëri, ç’i bëre djemtë?

Gjezdisin posht’ e përpjetë

S’dinë se ku shkojn’ as vetë

I kërkon mëma e shkretë

Po kush do varrosë pleqtë?

Aleko Mërkuri

Shtëpitë hundë më hundë

Këndoni, se s’është punë

Se Xhevdetin e vun’ gjumë.

…………………………….

Llambro Çipa

Gushto vjeshta më të dalë

Çe mbëlodhi fshati planë

Të vrisnë Llambro papanë

Të keqen ia kanë marë

Po ç’të bëjm’ pr’ ata çobanë

Që kanë hakun pa marrë *

N.Naçi

E dha Sose Çipja

[30]

O ju, që vini nga fshati

O ju, që vini nga fshati,

Na thoni lajme të ra

Ata që thirri byroja

Koço Naç e Muçua

Belanë kush vate poshtë

S’qenë faje të mëdha

Nane Çipa vet’ e thotë

U ksehasm’ * te Nashua.

Mërkur Mërkuri

E dha Z Çakalli

[31]

Llambro Çipa dërgon kartë

Nga Himara në fshat lart’

- O ju, valltarë, nga vatë

Eni poshtë tre a katrë

……………………….

Në vitinë pesëdhjetë

Votojmë për deputetnë

Për shokun Spiro Koleknë

……………………………

Armiqtë kanë hazet *

S’bëjnë gjë, po s’deshëm vetë.

K. Gërdhuqi

E dha Q. Çakalli

Replika në fshat mes miqve

Kostë Gërdhuqi vete për vizitë te Dhimë

Qurku dhe i ngre bejten në vend:

Pse s’na vjen krushka nashtinë,

Apo zë e ngroh mavrinë?

I përgjigjet Dhima:

Pashë tëndenë në drekë

Në shkallë qërtonte djemtë

S’u tha miqe “mirseertë”.

Sa të dëgjonte ndonjë hata ndërhyn

vetë Kosta:

Mos e ngjat, se e them vetë

Frinte er’ e qe pa brekë.*

E dha Pilo Kolagji

[32]

Debat grash te çezma

Katerë Boçja i thotë Frosinë Çakalles:

Atje tejë, në përrua

Kush t’i shi rrobat e tua

I përgjigjet Frosina:

Ç’të bësh ti, a orëzeza

U kam të kuqe të zeza. *

E dha P. Kolagji

[33]

I kini gratë me shokë

Ba’ * ç’më thoni kështu sot

Burrat tanë qen’ me qok’

Dhe na deshënë me kok’

E kishim nderin me okë

Ç’bëni ju , harram u qoftë,

I kini gratë me shokë.

Marë Priftja

E dha Q Çakalli.

Bënça në mes të rrëkesë

Bënça në mes të rrëkesë*[34]

Përveç kapos e teqesë

Kush të shkojë le ta dhj…

Kozma Mërkuri

Proto marsi erdhi karta

Kiço Vlash’ erdhi mandata

Tetëdhjet’ hajdutë prapa

Tetëdhjet’ hajdutë qenë

Seç vran’ Kiço Vlash’ lulenë.

Ç’i muarrë fermelenë

Sahatin edhe qostenë

I mbeti këllëçi mjerë

Kullon gjak e pikon serë

Për Kiço Vlashin q’e therë

Kiço Vlash nga Qeparoi

Nëpër dyzetmijë shkoi

Bregdetin ç’e nderoi.

Populli

E dha Milo Qurku

Në Paris u mblodh UNO-ja

Ne Paris u mblodh UNO-ja,

Fol, Enver, të lumtë goja,

Fol e mbro të drejtat tona,

Se dhe un’ ashtu të doja

Në Paris të të dëgjoja.

Trego luftën partizane

Dëfto për mijra të vrarë

Fol për trimat partizanë

Jetën për liri e dhanë

Për Atdhe e për vatan.

Kur fole gjuhën frëngjishte,

Komisionin e habite

Reaksionarët i trondite

Ki Bevini me Caldarë

Shqipërin’ duan ta ndajnë

Të keqen ia kanë marrë

Se ka trima partizanë

Barutin me grusht e hanë.

Milo Qurku

[35]

Çlirimi i Tiranës

Në Tiranë në qytet

Partizanët bëjn’ dyfek

Njëzet dit’ e njëzet net

………………………..

Bëri plan e dha kumandë

-O trima, o partizanë

Ashtu si kini zananë

Mos lini gjerman të gjallë

Dhe ata si leondarë

U hodhë përmbi jermanë

Krisën bombat an’ e mbanë

……………………………..

Dhe kur dha zoti sabanë

Treqint gjermanë të vrarë

Pesëqint zënë të gjallë

Të tjerët muarr dynjanë

Me llaftarënë që panë

Lezhë e Shkodërë vanë.

Milo Qurku

Atje te qisha, te dhria

Atje te qisha,te dhria

Dëgjoj,qërtonej mavria

Më shumë nga ajo thia *

Ajo thi vetullallaja

Kur i haroi të sajat.

Marrë nga fletorja e Telo Stefanit

[36]

Vajmedet, dynja e shkretë

Më farmakose, të zinë

Mu si ujët shkojnë vjetët

Me lot e me psherëtimë

U bëç i sëmur’ për dekij *

Me ilaçe s’bënem mirë

Dhe në deksha, s’kam të tretur

Për tij, moj lulja jeshile

Në deksha me të vërtetë,

Do të të lë porosinë

Të më viç mbi varr të shkretë

E të ma rrethoç me drizë

Të logiç, se ke hadenë

Të më paç mal e vërrinë.

Marrë nga fletorja e Telo Stefanit

[37]

Nicë Kalia deli grua

Trimëreshë dhe e zgjuar

E zeza, mbeti pa burrë,

Sepse në Graben ia vranë

Ati tek mbronte vatanë

Nicë Kalia, o nure

O çobanka me poture

Në brez seç mbaje kobure.

…………………………..

Marrë nga fletorja e Telo Stefanit

O karav, pse tunde shumë?

O karav, pse tunde shumë,

A të ka zënë furtunë?

Det’ i gjër’ e erë shumë

Po nostromi ra për gjumë

U ngre kapetani vetë

-Ngrihi, o shokë, të dhjetë

T’allastisemi * për jetë.

Marrë nga fletorja e shënimeve e Telo Stefanit

[38]

Mu te qisha, në avlli

U plagoç, i varfëri

Te mikia shpirmëni

Ajo di e bën jatri *

Me ato që ka në gji

Me cicat portokalli

Lëshojn’ flak e s’bëjnë hi

Përvëlojnë si zjarri.

Marrë nga fletorja e Telo Stefanit

[39]

Ditën e Pashkës së Madhe

U ngreç e vajta Vuno

Qe mbëledhë vajzuria

Në lëmë të qishës-o

Filluan e hidhen valle

Obobo seç qen ato

Ajo që hiqte rëpara

Kapetane përmbi to

Bij’e Kostë Naços-o

Bijë e Kostë Naço horit

Thëllënx’ e bejk’ e Pogonit

Bejk e bardh e Konispolit

Themi dhe na: Kemi gra,

Ca çorape branëra.

Llambro Çipa

Marrë nga fletorja e Telo Stefanit

Të shtunënë që pa dirë

Gratë në Pilur buinë

Kadri beu me tremijë

Na rrethosi Shëndëllinë

U ndez një e madhe britmë

Se djemtë qenë në brinjë

Tek kullosin bagëtinë

Zunë brinj e ngren’ pusinë

I rethuanë të gjithë

Dhe mbi ta bënë kërdinë.

Marrë nga fletorja e Telo Stefanit

Bregu kishte zot

Qani, o bregas, me lot

Do na marrin dhekatinë *

Po Bregu patëkish zot

Kanë marrë parësinë

I hodhë tek s’dilë dot

Po ata s’duan t’ia dinë

Palasë- Jani Konomi

Dhërmi Kolë Muçoja

Piluri Dhimitraq Lapnë

Qeparo qir’ Naqia

Na qe dhe nga Qeparoi

Ai Mit Gjomemua

Nga Himara qenë shumë

Qe dhe Jorgj’ Bollanua

Inat që mori prefekti *

-Të digjet Himara –tha

Ciko Gorua mori forë

Vetë shpirtonë ia dha.

[40]

Mora xhokenë dhe ika

Në saba pa zbardhë drita

Mora xhokenë dhe ika

Kaptova di a tri grika

Ndë udhë më doli vita

Ndë udhë më doli fati

Moll’e kuqe nga surrati

Selvi e gjatë nga shtati

Bobi çkish ritur i jati.

Populli

E dha Labo Çakalli

Në rrëzë të Kallamesë *

Në rrëzë të Kallamesë

Lule manushaqe **

Shkojnë trimat katr’e pesë

Dola, korba, të pëjesë

Për atë qën’ e pabesë

Do të vij’ a do të jesë

Në mos ardhtë dhe nashtinë

Do marr zjarr, do djeg shtëpinë.

Populli

E dha Labo Çakalli

[41]

Nuk vritet vëllau

Shum’ u preka e po qa

Korba, djalë e vëlla

Më vjen keq se kush të vrau

Kokë derri e plënc kau

I gjithë Bregu e shau,

Se nuk vritetë vëllau.

E dha L. Çakalli

Kudhësi

Kudhësi në dy-tre brigje

Plot me shqop’ e me marishte.

………………………………

Kozma Mërkuri

Vajtimi i Çelos në Kallarat

E shoqja:

O Çelo, të keshë thënë

Zure grinjë për një tëndë

Pa vështro se çfar’ të bënë

Ua le tëndë dhe malë

Pilurjot’ kështu e kanë,

Me thik’ me jataganë

Një mbesë pilurjote:

Rri, motrë, se shumë qave

Dajërit e mi më shave

Dajërit e mi levendë

Përpjetë malit u qepnë

Çelon në Kalbaq * e gjenë

Çelua si jastëk plisi **

Dajua seç e kumbisi

Si kaçup e rrukullisi.

E jëma e Çelos:

O Çelo të keshë thënë

Mos ze luftë me gjërpënjë

Se do të tregojnë vënë

O muti pas mutit zënë

Nashtinë mirë ta bënë.

E dha L. Çakalli

Plaku dhe vajza

Shkojnë djali e plaku bashkë

Moj xhane *

Më udhë poqnë një çupë

Të dy bashk’ u zunë shumë

Thosh plaku e dua unë

Djali thosh do ta marr unë

Çupa thosh s’e dua plaknë

Se ka kurizin të dalë

Se ka dhëmbëtë të rarë

Edhe mustaqetë rrallë

-Rri, çupë, të të qaj hallë

Për këto që the më parë

Keshë një pelë të bardhë

Vejë në Pazar me dardhë

Në sokak për në nallbanë

Bishtkorra ** theu samarë

Unë vajta që ta mbajë

Hop e hop me shkelm të parë

Më theu dhëmb e dhëmballë

Një ditë vajta me dhi

Fryn një er’ e një stuhi

Hipa në një degë lisi

Fryu një er’ e më gremisi

Prandaj më doli kurrizi

Nesërë prapë me dhi

Fryu një er’ e një borinë***

Të shkretat mustaqe ngrinë

I vura në zjar rtë shkrijnë

Pa m’u dogjn’ e m’u zhurinë.

Populli

E dha Labo Çakalli

[42]

Vetë deshe, a të zunë?

Kur veje me dhën në gurrë *

Dërudha bejka dërudhë **

Veje me mushkë për ujë

Ç’qen’ ata që poqe m’udhë

Dy djem me kalce *** mbi gjunjë

Djema me baluke tunë****

Vetë deshe, a të zunë?

Populli

Këtë këngë shumë të vjetër e dha L. Çakalli

[43]

Limon o qitro limua

-Pse je verdh’ e bërë ftua,

Limon o qitro limua *

Pse s’martonesh të març grua

-Martonem, po s’gjej si dua

Si ti me shoqet e tua.

Populli

E dha Labo Çakalli

Syzeza vetulla pë

Syzeza, vetulla pë,

Do vij sonte natënë

Nga muri do ngjitemë

Ta di që do vritemë

Me plumb do goditemë

Me thika të pritemë.

Populli

E dha Vasillo Çakalli

Cëzë mëzë

Cëzë mëzë, cëzë mëzë

Zuri korbi një thëllëzë

Si e zuri, ku e shpuri

N’ato male, n’ato hije

Ku hën’ e dielli s’bie.

Populli

E dha Vasillo Çakalli

O more Niko Dhimitri

Si Enver gjirokastriti

Lum nëna që të qiti

Dhe mamia që të priti

Se kesh’ par’ as n’ëndërrimë

Që të haj’ qëni farinë *

Marë Priftja

[44]

Të nisëm për të shkolluar

O filani* ynë i shquar

Të nisëm për t’u shkolluar

Vajte viç e erdhe buall.

Manol Prifti

Erdhi nusja nga Metoqi

Një pëllëmb’e gjysm’ i shoqi

Duall’ si miu nga katoqi.

[45]

Jam një plak teveqel

Fshati më thotë dembel

Tek rri, zë punoj me bel

Bëj llagëm e stis themel.

[46]

Ata përtej në shullë

Gjithë vitin bëjnë khë *

Kush t’u apë një mëllë **

Dhe ata në këmëkuqe***

I marrtë me gjithë buqe ****

Këtë këngë e ka ngritur Lilo Priftja për Kostë Gërdhuqin

E dha Paulinë Qurkia

[47]

Pilurjotët dhe kudhësjotë

Pilurjotët për Kudhësin:

Kudhësjotët vergje-vergje

Ca me gun’ e ca me sherqe

Si cironjtë nëpër pellgje

Shkrap e shkrup m’ato dyfeqe

Dyfeqe me strall,

Qëllojn’ e djegin përrall.

Kudhësjotët për pilurjotët:

Kemi hakë për të marrë

Pilurjot’ na vjedhin mall

Desht’ e cjept’ s’dimë nga van’.

Pilurjotët vijojnë:

Për kufijtë që na than’

U lidhëm me kapetan

Qeparotasit asllanë.

Këngën e dha Llambro Nesturi

Krushku im cjapi me zile

Krushku im, cjapi me zile

As më dole e as më hyre

S’më the ç’u ngrise, ç’u dive

Krushku im, o krushk levendi

Hoqe gurin nga themeli

Kur e mori vesh Enveri

Ujët me motorr ta derdhi.

Kozma Mërkuri

E dha K. Mërkuri

Atje posht, në ato gjerdhe

Të prita mike, pse s’erdhe

Të zu gjumi, a më gënjeve?

Më zuri, më zëntë rrëmba

Dal në port’ e s’më lë mëma

Më thot’: vajzë, futu brenda,

Se jan’ dyfeqe të rënda

Pa kemi halle të rënda.

Hallet e dertet e mia

Nuk i di as perëndia

Vetëm zemërë mavria

O moj ti, zemër e shkretë,

Hapu, benu fletë-fletë

Që të dalin marazetë.

Këtë këngë popullore ma dha S. Çipja

Do të shtroj sharkun mbë udhë

Do bënem si i sëmurë

Kur të shkoj mikja për ujë

Ç’bën atje, o i sëmurë?

S’jam sëmur e s’dergjem kurrë,

Po u’ kam kusure shumë.

Këtë këngë popullore e dha S. Çipja

Atje lart në lëndinë

Atje lart, në lëndinë

Tek bij’ era trëndelinë

E zeza, humba shaminë

Duke lozur me barinë

- O çoban, nëma shaminë.

- Ç’më jep, të ta jap nashtinë?

- Të jap vetullat e synë

Drudhëz e bardha me zile

O moj vajz’ seç më djersite.

Këtë këngë popullore e dha S. Çipja

Te maja e trëndafilit

Kërkon thëllëzën bilbili.

E shini a nuk e shini?

E di që zili e kini

Po ju këtu le të vini

Me ata bashkë të rrini

Të hani edhe të pini

Vetëmë të mos i lini

Iku marsi, erdhi prilli

Dyfekun mënjan’ la trimi

Kërkon thëllëzën bilbili.

Marrë nga fletorja e shënimeve të Manol Mërkurit

Gjikë Mërkuri me hije

Gjikë Mërkuri me hije,

Pasurinë nuk e dije

Një arë në Zabërdie

Rrëzës së Gones me hije

Shesh i Valit me murrize

Tre ara kishe çifliqe

Pse i mbajte, pse s’i shite

Kur s’merrje kokërrë drithe.

Marrë nga fletorja e shënimeve të Manol Mërkurit

Tinë vajz’ e unë djalë

U poqëm për her’ të parë

Në Gjonadhe më të dalë

Biseduam disa fjalë

Të dy bashk’ e bëmë planë

Te Dushqetë, në Gjoçalë

…………………………….

Marrë nga fletorja e shënimeve të Manol Mërkurit

Kur shkoje Vanovës tutje

Hedhje sytë mbi Gjokute

Dëgjoje zile e buqe

Dhitë kuaca të kuqe

Po kish dhën, bejka të bardha

Mbushur kodra, mbushur pllaja

Buqe, zile të mëdhaja

………………………………..

Marrë nga fletorja e shënimeve të Manol Mërkurit

Muhabet malesh

Mali i Çipthit i flet

Majës së Gones’

Thadulit e Këmbëkuqes

Vanovës e Gjonadhes

Vetë Çippthi i pëjet

Ku i kini desh e cjep

Nuk i sho dhëntë si blet’

Vanova sertë ia pret

Hapi syt e shiko vet’

U mbush vendi plot me vresht

Bëjnë rrushin për qamet

……………………………….

Marrë nga fletorja e shënimeve të Manol Mërkurit

Vajtim malesh

Qan Grabeni, qan me lot

Qan Grabeni për të zot’

Dhe Pajahori më posht’

Qajnë dhe s’pushojnë dot

Si rrëke u shkojnë lot.

……………………………

Kanë par’ shum prapësira

U dogj katoi dhe shtëpia

I vuri zjarin …………..*

U dogjnë dhe bagëtia

Qan Grabeni, o vëlla

Se ka rënë në bela

Po të zot këtu i ka

Burra trima, azhdërha.

Marrë nga fletorja e shënimeve të Manol

Mërkurit

[48]

Kur këndojnë pilurjotët

……………………………………..

Kur këndojnë pilurjotët

U mbanë iso dhe zogjtë

………………………….

Marrë nga fletorja e kujtimeve të Manol Mërkurit

Gjith’ u bënë dy e dy

Gjith’ u bënë dy e dy,

Dërudha vetëm pse rri?

Kush ta kish ta mirr’ në gji

Ta mirr me dhën e me dhi

Ta mirr me dhën e të luan

T’i therë dashin përçuar

Leshëragjata mbi thua

Leshëraverdha mbi kokë

Ç’kish një qën, a iu tërboftë

Që s’më lë të shkoj në portë.

Hëngërtë gjithë të zotë

Mikeja ime shpëtoftë.

Këtë këngë popullore e dha Labo Çakalli

Shtëpia përtej në buzë

Të dërgova kallauzë

Kallauz të jesh i fortë

Puthe mikenë në portë

Puthe për mua në shkallë

Puthe po puthe ngadale

Se na psonetë xanxare

Mushk’ e kuqe kalorjare.

Populli

E dha Labo Çakalli

Te lisat në Shënëkollë *

Te lisat në Shënëkollë

Hyn e del një vajz’ e hollë,

I thot’ babait martomë.

-Prit, o bijë, se s’ke kohnë,

Sa të rritet bar’ i njomë.

-Bari u rrit e u tha,

Pse s’më martove, baba?

Tij, baba, të rrofshin djemtë,

Se u’ burrin e gjej vetë.

Sikur dhe i lig të jetë

Vetëm mustaqe të ketë.

Populli

E dha Sose Çipja

[49]

Moj lule e barit të njomë

Moj lule e barit të njomë,

Në je vetëmë dërgomë

Të flëmë bashkë në stromë

Bashkë në stromë të flëmë

Cicatë në mes t’i vëmë

Puth me buz’ e nduk me dhëmbë

As një çikë mos t’i lëmë.

Populli

E dha P. Kolagji

Debat në Pilur

Frosina i thotë Mërkur Mërkurit:

O Mërkur, si një nur

Del më rrap e rri më gu.

O Mërkur, a derëzi

Kush bëri siç bëre ti:

Vure krushkënë më gji

Që të bëje prokopi?

Nusia të erdhi vetë,

Apo i dërgove letrë?

Përgjigjet Mërkuri:

Frosinë, o bullabreshkë,

Të erdhi keq për tët mbesë?

Frosina:

Dhe për atë keq më erdhi,

Se kish lerë kur lindte dielli

Pa u’ s’jam bullabreshkë,

Po faqekuqe si shegë,

E rrumbullakja si pjeshkë.

E dha L. Çakalli

Maj’ e Çipthit kullon serrë

Maj’e Çipthit kullon serrë

Qafa e Gjontavësë

Kush kullot n’ato limere?

Dhënt’ e Kozma Balësë.

Të zonjat e vendit janë

Borrokoq e Dushkëzë

Me një këmborë të çjerrë

Prishnë mal’ e Merjosë

Si i ziu Nane Telë

Ç’më kërreu mallinë

Aty bjer’ e këtu ngreu

Me çibuk të ndezurë.

Mërkur Mërkuri

E dha Zano Çakalli

[50]

Qaje mir’ e me sira

Pusho, se plase nga vaji,

Se të ka dekë vëllai

Qaje mir’ e me sira,

Thuaji ato që ka

O i ziu im vëlla

O vëllai im fatzi

Më thanë vajte Gërqi*

Të më dërgoje shami.

……………………….

Mos qaj shumë, moj e shkretë

Ja aty çoku do jetë

Mbuluar me gjeth’ e fletë

Në behar e gjejnë djemtë.

Kozma Mërkuri

E dha Labo Çakalli

Kur dalin plakat më lëmë

Qaj nëno qaj moj nënë *

Me shoshoqe duke zënë

Duke bër’llafe e gërnjë

Këto nuse nuk na bëjnë

Me fustane një pëllëmë

Tu themi djelme ti lënë

Po të tjera ku të gjejmë

Të tëra njësoj jan’ bërë.

Populli

[51]

TRYEZA E LËNDËS

1. Një letër në vend të parathënies...............4

2. Demave të Shqipërisë………………….....7

3. Allajbeu kur dërgoi…………………….....8

4. Shkab’ e madhe……………………………9

5. Zun’ u cingrinë…………………………...10

6. Qeshi moti………………………………...11

7. Trimi trimin kishte lerë………………….12

8. Ç’ke ti, Puje, që rri sterrë………………..13

9. O Bregdet, që s’u dhe kurrë.....................14

10. Bregu i Detit ballëgurë..............................15

11. Sulejman Unuk jeziti.................................16

12. Gjoleka Jorgos i shkroi..............................17

13. O karav, me derte shumë.........................18

14. Dëgjona, Papë, dhe na..............................19

15. Himara, shkëmb i sheretit........................20

16. Ç’thotë Padishahu, ç’thotë?......................21

17. Pogonic’, Çikë e shkëmb gabri................22

18. Veziri kartë dërgoi....................................23

19. Delvina një kasaba....................................24

20. Ç’u thye një degë qarri.............................25

21. Papa Llambro burr’ i gjallë......................26

22. Ç’më ra në kokë sëpata............................27

23. Vaso Kolagji bajrak...................................28

24. Mylazimi me ollakë..................................29

25. Folë, Polo Gjika, folë.................................30

26. Bregu Detit gurë-gurë..............................31

27. Kush ka qenë trim njëherë.......................32

28. Qeveri, s’e bëre mirë.................................33

29. Moj Vanov’ e lulia.....................................34

30. Atje kemi lënë bijtë.................................35

31. Ra një pushk’ në Kakavi........................36

32. Flutur-o, që vjen vërdallë......................37

33. Nesturajt kështu e kanë.........................38

34. O i ziu Pilur, ç’thua?...............................39

35. Paulina vajton nipin...............................40

36. Qaj, o Piluri në majë...............................41

37. O gryk’ e Nanet me vulë.......................42

38. Kol Mërkuri fanolisti.............................43

39. Kapedan Milo Mërkuri.........................44

40. Më tre prill, ora tre.................................45

41. Mbeç tu mir’, o Bregu i Detit................46

42. Vete dhe zë Kallaratnë...........................47

43. O prokurori me sua................................48

44. O Kozma, të rëntë pika..........................49

45. Kur martohet çobani..............................50

46. Margariti i dërgon letër Mërkurit........51

47. O Vasil Lapë arapi..................................52

48. O hallë Mara, a natë...............................53

49. Llambro Çipa marton vajzën...............54

50. Vrarë për hallet e mia............................55

51. Moj Katina, hane-hane..........................56

52. Pandalejmon, nuri vetë........................57

53. Motra qan vëllanë.................................58

54. Për Milo Lapën......................................59

55. Kallogre për ata çobanë.......................60

56. Në mal të Sase, në grikë.......................61

57. Llambro, seç t’u nxi qosheja…………62

58. Shqipëri, ç’I bëre djemtë?.....................63

59. Shtëpitë hundë më hundë……………64

60. Gushto-vjeshta më të dale……………65

61. O ju, që vini nga fshati………………..66

62. Llambro Çipa dërgon kartë..................67

63. Repilika në fshat, mes miqve...............68

64. Debat grash te çeyma…………………69

65. I kini grate me shokë………………….70

66. Bënça në mes të rrëkesë........................71

67. Proto marsi erdhi karta.........................72

68. Në Paris u mblodh UNO-ja..................73

69. Çlirimi i Tiranës.....................................74

70. Atje te qisha, te dhria.............................75

71. Vajmedet, dynja e shkretë.....................76

72. Nicë Kalia, deli grua...............................77

73. O karav, pse tunde shumë?...................78

74. Mu te qisha, në avlli................................79

75. Ditën e Pashkës së Madhe......................80

76. Të shtunënë që pa dirë............................81

77. Bregu kishte zot.......................................82

78. Mora xhokenë dhe ika............................83

79. Në rrëzë të Kallamesë.............................84

80. Nuk vritet vëllau.....................................85

81. Kudhësi.....................................................86

82. Vajtimi i Çelos në Kallarat.....................87

83. Plaku dhe vajza.......................................88

84. Vetë deshe, a të zunë? 90

85. Limon e qitro limua................................91

86. Syzeza, vetulla pë...................................92

87. Cëzë, mëzë...............................................93

88. O more Niko Dhimitri...........................94

89. Të nisëm për të shkolluar......................95

90. Erdhi nusja nga Metoqi.........................96

91. Jam një plak teveqel...............................97

92. Atje përtej në shullë...............................98

93. Pilurjotët dhe kudhësjotë......................99

94. Krushku im cjapi me zile.....................100

95. Atje posht, në ato gjerdhe……………101

96. Do të shtroj sharkun mbë udhë…….102

97. Atje lart në lëndinë…………………..103

98. Te maja e trëndafilit…………………104

99. Gjikë Mërkuri me hije……………….105

100. Tinë vajz’ e unë djalë………...106

101. Kur shkoje Vanovës tutje........107

102. Muhabet malesh.......................108

103. Vajtim malesh...........................109

104. Kur këndojnë pilurjotët...........110

105. Gjith’ u bënë dy e dy................111

106. Shtëpia përtej në buzë..............112

107. Te lisat në Shënëkollë...............113

108. Moj lule e barit të njomë...........114

109. Debat në Pilur............................115

110. Maj’ e Çipthit kullon serrë.......116

111. Qaje mir’ e me sira....................117

112. Kur dalin plakat në lëmë..........118

113. Tryeza e lëndës………………...119

TIMO MËRKURI

U lind në qytetin e Sarandës më 1955.

U diplomua më 1978 për ekonomist finance.

Gjer më 1985 punoi financier në Has të Kukësit.

Gjer më 1991 punoi financier në disa ish-kooperativa bujqësore të rrethit të Sarandës.

Në periudhën 1992-1997 punoi në organet financiare të rrethit.

Tani punon në kompaninë “ARMO”.

Ka botuar:

Bulevardi i dhimbjes 2001

Loti i detit 2003

Klithma e pulëbardhës 2004

Gjerdan i këputur 2005

Kopertina e pasme

Lumi i pashtershëm i këngës popullore nuk hidhet dot nëpër gota uji. Tek ky lumë mund të mbushësh disa gota, të freskohesh duke pirë e përsëri të ndjesh etje. Këngët e Pilurit kanë një vezullim margaritari për këdo që i dëgjon njëherë dhe i ndrijnë në vetëdijen e tij vazhdi-misht. Këngët e Pilurit mund t’i krahasosh shumë mirë me ato pinat që gjenden në fund të detit, të mbuluara plot myshqe deti e të kripëzuara, por që kur i hap gjen brenda tyre margaritarë të çmueshëm, të cilat e vlejnë çdo sakrificë.

Çmimi: 350 lekë

[1]Noli, te Historia e Skënderbeut

Kjo këngë u këndua pas betejës së Torviollit më 29 Qershor 1444, ku himariotët morën pjesë, nën drejtimin e kapedanit të tyre Anton Linjërosa, i cili mbeti i vrarë në këtë betejë.

Kjo këngë është një nga dëshmitë e pakta të rezistencës së këngës popullore në shekuj. Me këtë qëllim botohet në këtë libër.

Kjo këngë është regjistruar së pari në vitin 1932 dhe flet

për luftën greko-bullgare te viteve 1903-1908. Kujton Olimbinë,

motër e Aleksandër Mollosit, nëna e Lekës së Madh, halla e

Pirros së Epirit.

Kënga bën fjalë për luftën e vitit 1481, që u bë në Otranto, ku turqit, nën drejtimin e Sulejman Pashë Eunukut, zbarkuan në Pulje te Italisë, po u detyrua të tërhiqet, si pasojë e kryengritjes që shpërtheu në Himarë.

Zerbin Çakalli, kapetan nga Piluri, mbështetës i Avdyl Frashërit, përfaqsues i Himarës në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit.

Kënga evokon emigrimin e madh të shqiptarëve pas vdekjes së Skënderbeut

Sulejman Pashë Eunuku në vitin 1481 në luftën kundër himarjotëve, që u bë në Llogara, pësoi një disfatë të madhe.

Këngë e njohur pilurjote që evokon faktin se Himara shumë herë i ka kërkuar ndihmë Vatikanit për luftën kundër Turqisë, por nga matanë bregut kanë ardhur gjithmonë vetëm bekime e urata. Ky variant ndodhet dhe te libri i F.Veizit “Bregi i detit në këngë”. Kur themi Himara, nënkuptohet Bregu i Detit.

Kënga shumë e njohur bregdetase që evokon luftën e bërë në 1537 në Korfuzin e sulmuar nga Sulltan Sulejman Kanoniu, ku mbi 4 mijë bregdetas u hodhën në ndihmë të Korfuzit dhe si pasojë Korfuzi shpëtoi nga pushtimi turk.

Shih dhe këngën më parë “O karav me derte shumë”

Kjo këngë, që këndohet dhe në Tërbaç, Kudhës, Himarë etj., evokon luftën e bërë më 1492 me Sulltan Bajazitin II, i cili sulmoi Himarën.

Humbja e kësaj lufte nga ana e Sulltanit e detyroi këtë të fundit të njohë vënomet e Himarës.

Ali Pashë Tepelena kur u rrethua në kalanë e Janinës, u kërkoi ndihmë himarjotëve, të cilët nuk ia kursyen.

J.Çinia, kapedan delvinjot i viteve 1830

Vaj i një gruaje pilurjote, së cilës iu vranë burri dhe djali në luftën kundër ushtrisë turke, të komanduar nga Mehmet Reshit Pasha, serasqer i Ohrit.

Vaso Kolagji nga Piluri

Idriz Dhima dhe Hysniu nga Zhulati

Karadaku- Mali i Zi.

Duke kërkuar xhelepin dhe nizamë, turqit arrestojnë disa burra pilurjotë. Po ndërsa po i çonin për në Delvinë, u dalin përpara gratë e fshatit, të cilat i sulmojnë turqit me gurë (fufa), duke mundësuar lirimin e të arrestuarve.

*-Përsëritet pas çdo vargu.

Këngë e regjistruar së pari më vitin 1932

Më 3 Shtator 1924, ndërsa Fan Noli dhe Luigj Gurakuqi ishin në Gjenevë, krahu i djathtë i qeverisë vendosi t’i heqë venomet Himarës. Me këtë detyrë u ngarkuan Azis Çami, komandant i xhandarmërisë dhe Qazim Koculi, prefekti i Vlorës. Azis Çami urdhëroi xhandarët që të ndalonin gratë e Himarës që po shkonin të vilnin vreshtat. Gratë u përgjigjën me kosore, sëpata e cfurqe. U vranë dy gra dhe u plago-sën dy xhandarë e një oficer. Gratë e Pilurit: Fotinë Kërekia, Vanthi Lapa, Kani Mërkuri u përleshën me forcat e Azis Çamit, që kërkonin në Pilur të regjistronin bagëtitë. Me kthimin nga Gjeneva, Noli dhe Gurakuqi anullojnë vendimin e mëparshëm dhe dërgojnë një komision në Himarë për të stabilizuar gjendjen.

*-Përsëritet pas çdo vargu.

*Përsëritet pas çdo vargu.

Është kjo një nga këngët e rralla që evokon vrasjen e Gjeneral Telinit në Kakavi nga Milo Mërkuri, për të marrë hakun e vëllait Jorgo Mërkuri, i vdekur në internim në Itali, për arsye se vetë Milo Mërkuri i ka ndaluar të këndoheshin këngët për të.

Autori është i biri i Aristidh Qurkut,vrarë aksidentalisht në 1977.

Këtë vajtim e dha S.. Nesturi

Kolë Mërkuri, atdhetar e patriot i shquar nga Piluri, bashkë me Avni Rustemin e të tjerë themeloi shoqërinë “Bashkimi”.

Njeriu që shpëtoi Halim Xhelon nga mbreti Zog duke e përcjellë jashtë vendit, të veshur si bari të tufave të tij të bagëtive, të cilat i shtegtoi para kohe për këtë qëllim. Vdiq pas çlirimit, i internuar në Krujë.

Milo Mërkuri, luftëtar patriot nga Piluri. Njihej si polemark i përhershëm i Himarës. Ishte mbi 60 vjeç kur, me krijimin e batalionit të V të Brigadës së Jaho Gjolikut në Pilur, u zgjodh zëvendëskomandant i batalionit. Si kulm i veprimtarisë së tij mbahet vrasja e Gjeneral Telinit në Kakavi, vrasje e cila u bë për të marrë hakun e vëllait, Jorgos, që kishte vdekur në internim në Itali. Meqenëse në atë kohë Telini ishte Kryetar i Komisionit Ndërkombtar të kufijve jugorë të Shqipërisë, kjo vrasje krijoi konsekuenca ballkanike.

Vdiq në Pilur, pa iu njohur asnjë meritë lufte dhe për shkak të konflikteve që pati me udhë-heqësit partizanë gjatë luftës.

Vajtim i Thine Çipes kur u vetvra në Palavli Dhimitraq Mërkuri.

Polo Çipa-i biri i saj vdekur në burg.

E ka fjalën për burgun politik që bëri.

Kënga evokon incidentin e Konomit të Pilurit Kostë Çipa me Dhespotin e Gjirokastrës, i cili nuk u mirrte pilurjotëve të dhjetën e kishës. Dhespoti e akuzon se i ka marrë për vete dhe se do ta zhveshë nga prift. Përgjigja prover-biale e këtij prifti patriot dhe pjesëmarrës në Shpalljen e Pavarsisë më 1912, ishte: “Rasua është tëndja, o dhespot, merre. Mjekra është imja, ndaj do vete të vishem hoxhë në Kallarat”. Përballë një skandali të tillë Dhespoti u tërhoq.

Milo Prifti vodhi një cjap më 1948. U kap dhe doli në gjyq. Prokurori, një tip zeshkan, në pretencë kërkoi 5 vjet e 6 muaj. Milua iu përgjigj me këtë këngë.

Një variant tjetër thotë: O Prokurori me derte\Ç’pate që prapa m’u qepe\Tinë fol e unë lepe\Mbeçë si zabiti sefte\s’e ke drejt, o dreq, po ndreqe.

Rapsodi hipi një ditë të hante disa gorica, por nga që qenë të pjekura, harroi të zbriste. Në atë kohë kalon aty afër brigada e grave të fshatit, që vinin nga puna. Rapsodi, që t’i priste udhën ndonjë qesëndie të grave, i ngriti vetes bejte.

Ia kushtoi Mërkur Mërkurit

Vajtim për Andon (Tono) Mërkurin vrarë në korrik të 1997.

Vaji flet për vrasjen e Foto Priftit në malin e Sasajve, vrasje që u bë shkak për një hakmarrje të rëndë. Interesant është fakti që për këtë rast populli ka krijuar shumë këngë vaji, duke dëshmuar urrejtjen për pabesinë, më shumë se për vlerat personale të të vrarit.

*-Përsëritet pas çdo vargu

**-Komitë- këtu, stanin.

***- Vrasja e fëmijëve dhe e gruas ishte ajo që revoltoi gjithë Bregun e Detit.

Vajtim në vdekjen e Llambro Çipës

*-Autori e ka fjalën për të jatin e tij.

Në l.idhje me këtë këngë thuhet se operativi i zonës i ishte qepur një fshatari për ta arrestuar, por s’po gjënte dot rast. Një ditë merr vesh që ky lozte bixhoz me një fshatar dhe e thërret, duke i thënë: ke lojtur bixhoz me filanin dhe kjo lojë është e ndaluar me ligj. Fshatari mori vesh që po e pësonte, ndaj mendoi një dredhi dhe i përgjigjet operativit: Ore, me kë më ngatërron mua ti, që të vete të loz me filanin? Unë vërtet luaj, por luaj me kryetarin e Këshillit, me Sekretarin e Partisë dhe jo me ata të humburit e fshatit. Operativi mendoi se në vend të një “cironke” kapi një balenë, ndaj me vrap vete raporton. Por s’mund të dënohej aq kollaj Kryetari i Këshillit dhe Sekretari i Partisë në Pilur, ndaj i thirrën në Byronë e Partisë në Himarë dhe u hoqën vërëjtje në “kartelë”. Vetkuptohet që qenë të pafajshëm, po hajde gjeje të vërtetën. Varianti tjetër i rapsodit M.Kolagji thotë: O ju, që vini nga fshati/dua t’ju pëjes/Për ata që thir’ Byroja/Dua t’ju pëjes/Nasho Muço e Koço Naçi/Dua t’ju pëjes/Mo m’i xheshën lakuraqi/dua t’ju pëjes.

Vini re shfrytëzimin e strukturës së këngës “Vajz’ e valëve”.

* hazet-këtu, inat.

*Ç’t’i bësh, luftëtarët i kanë të rënda shakatë.

*Si mund të fshihet ndryshe varfëria, veçse me elegancë rapsodike?!

Shkon Marë Priftja në një vaki dhe, pasi bën ngushëllimet e rastit në odën e grave, vete dhe ulet në odën e burrave. Ndez një cigare pas ngushëllimeve të para. Për të thyer heshtjen e zisë, një nip i saj thotë: -Hallë, se je ulur dhe në mes te burrave e ndonjërit mase i zgjatet dora më shumë dhe mua më takon të marr dyfekun e të marr hakun, ndajë ki një çikë kujdesë.

Atëherë i përgjigjet me bejten e mësipërme

* Vete rapsodi në Bënçë te miqtë e tij , Kapot. Meqenëse s’i gjen aty, vete në klub. Çuditërisht aty s’ia var njeri dhe ikën i mërzitur. Rrugës takon ca miq të tij, që e pyesin: -Hë mo, Kozma, si qe Bënça? Në kuptimin që ç’kemi ndonjë të re andej?

Ai përgjigjet me bejten e mësipërme

Kjo këngë është kënduar fillimisht në Radio Tirana nga autori Milo Qurku, Savo Stefani etj.

Botohet në këtë libër me qëllim të evidentimit të autorësisë.

Edhe kjo këngë botohet me qëllim të evidentimit të autorit, i cili jo vetëm që s’është anonim, por vazhdon të shkruajë dhe tani, në moshën 87-vjeçare.

* thia-këtu, halla.

* dekij- për vdekje.

*- këtu, të përshëndetemi për herë të fundit.

* bën jatri-këtu, di të shërojë si doktori.

Kjo këngë bën fjalë për përleshjen e bregdetasve me xhandarët e Azis Çamit për heqjen e venomeve të Himarës, tentativë e qeverisë së Nolit, që dështoi sepse himariotët u ngritën të gjithë në këmbë. Noli në atë kohë qe në Gjenevë dhe s’dinte gjë, ndaj porsa erdhi anulloi urdhërin e dhënë dhe ngriti një komision për verifikimin e gjëndjes .Shih dhe këngën “Gushto vjeshta më të rirë”. Vetkuptohet, që venonmet e kryenë misionin e tyre në kohën e pushtimit turk. Në shtetin ligjor shqiptar ato qenë pengesë për përparim. Por ato hiqen me ligje e jo me xhandarë.

*- dhekatinë-këtu,taksa e të dhjetave

*- prefektri Qazim Koculi.

Kjo këngë këndohet në shumë fshatra të Bregut dhe pretendojnë për autorësinë të tërë. Pa dashur të debatoj, mund të them se mekanizmi i këngës popullore është kaq i komplikuar, sa dhe një kënge të bukur të porsangritur në një fshat, rapsodët e fshatit tjetër i japin ngjyra dhe kolorit të fshatit të tyre, sa t ë bindesh e kanë krijuar ata. Sidoqoftë, për këtë dukuri do flasim herë tjetër, duke e evidentuar si një cilësi të këngës popullore dhe jo dobësi.

Toponim në fushë të Vanovës

**-përsëritet pas çdo vargu

Vajtim i F. Çakallesë kur i vranë të birin.

* Përsëritet pas çdo vargu

** Bishtkora-pelë me bisht të qethur (korur).

*** Borinë- erë me dëborë.

* gurrë- burime uji

**përsëritet pas çdo vargu

*** kalce- tip qillote

*** balluke tunë- baluke të dredhura e të dëndura

* përsëritet pas çdo vargu

** qitro limua- qitro limon

Këtë bejte Marë Priftja ia ngriti shoferit të autobusit të linjës Vlorë-Sarandë, Niko Dhimitrit, teksa ishin duke ngrënë bukë në restorant. Ky i fundit i hodhi një copë bukë qenit që rrinte te porta.

* farinë- miell special për panine

* Për etikë nuk e vëmë emrin real.

Këtë bejte ma dha V. Qurku, por, megjithë insistimin tim nuk më dha autorin dhe as kujt i kushtohej. Sidoqoftë, ne nuk na duhet kujt i kushtohet, por s’është e drejtë që një bejte elegante si kjo t ë mbetet pa autor.

Këtë bejte të Kostë Gërdhuqit na e dha e bija, Paulina, nëpërmjet P. Kolagjit.

* bëjnë khë-kolliten për t’u tërhequr vëmëndjen të tjerëve

** t’u japin një copë bukë (një mëllë)

*** Këmëkuqe- toponim në Pilur

**** buqe - tip zilesh të mëdha të bagëtive.

* Emri që përmendet në këngë nuk u vendos për t’i ruajtur dinjitetin.

* Shënëkolli - kisha e Pilurit

Në këtë këngë Mërkur Mërkuri qesëndis një nga barinjtë më të suksesshëm të kohës

Një ditë rapsodi, pasi vajti në shtëpi i lodhur nga puna, priste që e shoqja t’i sillte drekën për të ngrënë. Por ajo vajtonte të vëllanë, që i kishte vdekur para ca kohësh. Rapsodi prit e ajo qaj. Më në fund s’duroi dot dhe i tha t ë shoqes vargjet e pjesës së parë. Kur pa që bejtja jo vetëm s’e qetësoi të shoqen, por e mërziti, për ta zbutur situatën, i tha pjesën e dytë të bejtes. Nuk dihet si vajti më tej muhabeti në shtëpi, por bejtja mori dhenë.

* Gërqi-shtrëmbërim i fjalës Greqi

* Këngë e vjetër dhe shumë e njohur pilurjote, që këndohej në gëzime e dasma nga gratë e vajzat.

Monday 25 March 2013

Te lisat ne Shenkoll