Vargje malli, këngë e bejte pilurjote

Vargje malli, këngë vaji e bejte nga Piluri

Timo Mërkuri, mbledhësi i “nektarit” të folkut pilurjot boton librin “…iso more djema”.

Nga  Bardhyl Bejko

        Thoma Nika

Porti popullor dhe mbledhësi i apasionuar i “nektarit” të këngës pilurjote Timo Mërkuri më së fundi ka botuar librin ”…iso more djema” që është përmbledhja e tretë me këngë të mbledhura në popull, që ai i hedh në qarkullim. Libri “…iso more djema” i autorit Timo Mërkuri përmban rreth 122 poezi, këngë vaji dhe bejte pilurjote. Sipas autorit, libri i kushtohet babait të tij Manol Mërkuri dhe figurave të ndryshme historike të këtij fshati.

Një vend të rëndësishëm në librin “…iso more djema”i është lënë edhe karakteristikave të natyrës dhe banorëve të  zonës së Bregut, në trajtën e një studimi dhe replike lidhur me gojdhënat për origjinën dhe etimologjinë e Pilurit, të kryer nga autori dhe të vendosur në vend të parathënies. Ky është libri i tretë i autorit Timo Mërkuri me këngë të mbledhura nga vendi i origjinës së tij, dy botimet e mëparëshme të tij janë: “Gjerdani i këputur” dhe “Te lisat në Shënkoll” botuar të dy në vitin 2005.

Prej qytetit të Sarandës ku banon dhe deri në Pilur, nga ka origjinën autori Timo Mërkuri tashmë kanë nisur ta nderojnë edhe për këtë punë të veçantë, të lodhëshme dhe pasiona-nte që ai ka bërë për mbledhjen dhe botimin e pasurisë folklorike të vend-origjinës. Janë brilantet e shkruara të folkut pilurjot që Timo në këto tre vëllime i paraqet lexuesit si një antologji e mirfilltë. Gjithsesi atij i duket ende e paplotë se qëmtimi nën kujdesin dhe shërbimin që ai i bën krijimtarisë gojore e shpirtërore të fshatit të vet nuk ndalet  këtu. Se nuk mbaron këtu “ujët” e kësaj gurre por as pasioni i Timos për mbledhjen e “nektarit” të këngëve, vajeve e bejteve  të Pilurit. Mjaftë prej tyre, për brezin e tretë dhe të dytë janë si kreshta të historisë kombëtare, të lartuara në strofa këngësh  apo poezi, që kanë tingëlli-mën e muzikës. Vetëm kur sheh në tre librat me përmbledhje folklorike të botuara me nismën poetike njëherësh dhe patriotike të Timo Mërkurit mer vesh se “vendlindja” e këtyre mrekullive është Piluri.

Është e habitëshme se si një fshat me imazhe malesh dhe njerëzish të sertë të ketë pjesë të jetës së vetë shumëshekullore perla të tilla të folklorit dhe të polifonisë. Në atë trevë kënga polifonike të shoqëron në lindje, në dasma por çuditërisht edhe në morte, teksa përcjell të dashurit për në banesën e fundit.

“ E mira dhe e bukura qëndrojnë pranë si gishtat e dorës dhe unë jetën e mar ashtu siç vjen, me të mirat dhe të këqiat e veta. Mundohem ta zbukuroj me gjerdanin e fjalës kur thur poezi, por jam rigoroz në grumbullimin e këngë-perlave të vendlidjes, për të respektuar autenticitetin dhe origjinalitetin” shprehet Timo. Qysh ku kam qënë fëmijë, vazhdon ai, kam mësuar këngët e para që më këndonte gjyshja dhe nëna ime në vite. Shumë këngë i mësova në moshë fëminore. Këngët më të shumta e më të mira janë ato të pashkruarat, ato që janë kënduar brez pas brezi që nga kohët më të vjetra deri në ditët tona. Një det këngësh gjënden në gojdhëna, si diamantet e rralla nëpër sënduqe. Ata që i krijuan, kënduan dhe na i rrëfyen tani po rrallohen një nga një dhe këngët do haroheshin bashkë me ta, ndaj unë vendosa t’i mbledh” tregon autori.

Plak pas plaku e këngë pas kënge ai ariti të mbledhë me qindra vargje që nuk kanë nevojë për ti përpunuar e latuar. Këngët tona thotë ai janë si mjalti që nuk ka vetëm ëmbëlsinë por edhe aromën, edhe ngjyrën , edhe shijen. Nuk ka si këngët polifonike e aq më tepër këngët e Pilurit që janë margaritar që ndrin e rezaton.

Këngët e botuara në libër  kanë të shënuar edhe autorin edhe personin që i dha për botim, fakt i cili të krijon bindjen dhe besimin në origjinalitetin e tyre. Po ashtu edhe këngët e krijuara gjatë shekullit të kaluar kanë të shënuar autorin e tyre, fakt që shpesh krijon befasi. “E kujt ja merte mëndja që këngën “Në Paris u mblodh UNO-ja” e ka ngritur Milo Qurku, ky plak i pakët nga shtati dhe i lodhur nga jeta. Askush nuk e dinte se këngën “Abdyl prishe pasurinë” e ka ngritur Kostë Gërdhuqi.Po ky ka ngritur edhe këngën për Ismail Qemalin që thotë” O shokë më mori malli/Çu bë Ismail Qemali/Në Berlin brenda te Krajli/Sokëllin si sorkadh mali” etj etj shprehet autori. Këngët e famëshme të Luftës së Lëkurësit në Sarandë I ka ngritur pjesmarësi në këto luftime Kostë Gjikëdhima. Mbi të gjitha ai vlerëson bejtet e Marë Priftes e cila kishte aftësinë e paaritëshme të të ngrinte në cast këngën.Madje thonë se kjo grua e vuajtur dhe e përnddjekur politikisht nga regjimi monist nuk dinte të bisedonte ndryshe, veçse me bejte.

Libra të tjerë të autorit janë ato të titulluara “Bulevardi i dhimbjes”, “Loti i detit” dhe “Klithma e pulëbardhës”.

Gazeta “Iso-polifonia”  Janar 2006.